İslam dininin en önemli sembolik ibadetlerinden biri olan kurban, her yıl Zilhicce ayının 10., 11. ve 12. günleri (Kurban Bayramı süresince) yerine getirilen mali bir ibadettir. Kelime anlamı olarak "yaklaşmak, Allah'a yakınlaşmaya vesile olan şey" demektir. Bu yazıda, kurban ibadetinin dini, sosyal ve psikolojik boyutlarını inceleyeceğiz.
Kurban ibadeti, İslam'dan önceki semavi dinlerde de mevcuttu. İslam inancına göre, kurbanın kökeni Hz. İbrahim (A.S.) ve oğlu Hz. İsmail (A.S.) kıssasına dayanır. Allah'ın emriyle oğlunu kurban etmeye hazırlanan Hz. İbrahim'in bu sadakati karşılığında Allah bir koç göndermiş ve kurban olarak koç kesilmiştir. Bu olay, teslimiyet, fedakarlık ve Allah rızası için her şeyden vazgeçebilme erdemlerinin sembolü haline gelmiştir.
Kurban, Kur'an-ı Kerim'de emredilen bir ibadettir. "Rabbin için namaz kıl ve kurban kes." (Kevser Suresi, 2. ayet) ayeti, bu ibadetin temel dayanağıdır. Müslümanlar, bu emri yerine getirerek Allah'a olan bağlılıklarını ve şükranlarını gösterirler.
İslam'da ibadetler bedeni, mali ve hem bedeni hem mali olarak üçe ayrılır. Kurban, mali bir ibadet olarak, kişinin malından ve mülkünden Allah yolunda vazgeçebilme derecesini gösterir. Bu, bir nevi maddi imtihandır.
Kurban etinin bir bölümü ihtiyaç sahiplerine dağıtılır. Bu sayede:
Allah'ın verdiği nimetlere (sağlık, mal, mülk) bir şükran ifadesi olarak görülür. Kişi, sahip olduğu her şeyin geçici olduğunu ve asıl sahibinin Allah olduğunu hatırlar.
Kurban kesmek, Hz. İbrahim'in yaptığı gibi, kişinin kendi nefsani arzularını, bencilliklerini ve Allah'tan başka her şeye olan bağlılığını "kurban etmesi"nin bir sembolüdür. Nefis terbiyesi ve irade eğitimi sağlar.
Akıllı, ergen, Müslüman, hür ve nisap miktarı mala sahip olan (temel ihtiyaçları dışında belirli bir maddi birikimi olan) kişiler kurban kesmekle yükümlüdür.
Koyun, keçi, sığır, manda ve deve. Koyun ve keçi 1 kişi için; sığır, manda ve deve ise 7 kişiye kadar ortaklaşa kesilebilir.
Geleneksel olarak üçe bölünmesi tavsiye edilir: Bir bölümü aileye, bir bölümü akraba/komşuya, bir bölümü de fakir ve ihtiyaç sahiplerine.
Kurban, İslam'ın sadece bir kesim ritüeli değil, deruni anlamlar yüklü çok boyutlu bir ibadetidir. Allah'a teslimiyetin, sosyal adaletin, paylaşmanın ve şükrün somut bir ifadesidir. Modern dünyada dahi, bu kadim ibadet, bireye bencillikten uzaklaşmayı, topluma ise dayanışma ruhunu hatırlatmaya devam etmektedir.
