Halit Ziya Uşaklıgil'in edebiyatımızdaki yeri tartışılmaz. Onun en önemli eserlerinden biri olan Mai ve Siyah, sadece bir aşk hikâyesi değil, aynı zamanda bir dönemin ruhunu ve bireyin iç çatışmalarını anlatan derin bir psikolojik tahlil eseridir. 1897'de Servet-i Fünun dergisinde tefrika edilen bu roman, Türk edebiyatında Batılı anlamda ilk modern romanlardan biri kabul edilir.
Roman, genç ve idealist şair Ahmet Cemil'in hayatı etrafında döner. "Mai" (mavi) onun şiirlerle, edebiyatla ve parlak bir gelecekle özdeşleştirdiği hayallerinin, umutlarının ve aşkının rengidir. "Siyah" ise ona dayatılan acımasız gerçeklerin, kayıpların, hayal kırıklıklarının ve toplumsal baskıların rengini temsil eder. Roman, bu iki renk (yani hayal ve gerçek) arasındaki amansız mücadeleyi anlatır.
Ahmet Cemil, Servet-i Fünun dönemi aydınının tipik bir temsilcisidir. Özellikleri şunlardır:
Mai ve Siyah, Türk edebiyatında bir dönüm noktasıdır. İşte bu önemi sağlayan özellikler:
Mai ve Siyah, okuyucuyu derinden etkileyen bir trajedi olarak karşımıza çıkar. Ahmet Cemil'in hayalleri, önce ailesel sorumluluklar, sonra sevdiği kızın başkasıyla evlenmesi ve edebiyat dünyasındaki hayal kırıklıklarıyla tek tek söner. Roman, bireyin toplum ve gerçekler karşısındaki yenilgisini, adeta bir "hayal iflası"nı anlatır.
Günümüz okuyucusu için dili biraz ağır gelse de, karakterin içsel yolculuğunun bu denli güçlü tasvir edildiği az sayıda eser vardır. Edebiyatımızın köşe taşlarını anlamak, bir dönemin buhranını hissetmek ve unutulmaz bir karakterle tanışmak isteyen her okur için mutlaka okunması gereken bir klasik olduğunu söylemek yanlış olmaz.
Romanı okurken, Halit Ziya'nın daha sadeleştirilmiş diliyle basılan modern baskılarını tercih edebilirsiniz. Ayrıca, Servet-i Fünun dönemi hakkında kısa bir bilgi edinmek, eserin bağlamını anlamanıza büyük katkı sağlayacaktır.
