Mayoz Bölünme Nedir?
Mayoz bölünme, eşeyli üreyen canlılarda üreme hücrelerinin (gametlerin) oluşmasını sağlayan özel bir hücre bölünmesidir. Bu bölünmenin en temel özelliği, kromozom sayısının yarıya inmesidir.
Kromozom Sayısının Yarıya İnmesinin Nedeni
Kromozom sayısının yarıya inmesinin temel nedeni, döllenme sırasında kromozom sayısının sabit kalmasını sağlamaktır.
Şöyle düşünelim:
- İnsan vücut hücrelerinde (somatik hücreler) 46 kromozom (2n) bulunur. Bu, 23 çift kromozom anlamına gelir.
- Eğer sperm ve yumurta hücreleri de mitoz gibi 46 kromozomla oluşsaydı, döllenme sonucu oluşan zigot \(46 + 46 = 92\) kromozoma sahip olurdu.
- Bu durum her nesilde kromozom sayısının ikiye katlanmasına yol açar ve canlılığın devamı imkansız hale gelirdi.
Mayoz bölünme, bu sorunu çözmek için evrimleşmiş bir mekanizmadır. Mayoz, bir hücreden, kromozom sayısı yarıya inmiş dört yeni hücre oluşturur. Böylece:
- İnsanda, 46 kromozomlu bir ana hücreden (2n), 23 kromozomlu (n) sperm veya yumurta hücreleri oluşur.
- Döllenme olduğunda, sperm (n) ve yumurta (n) birleşir: \(23 + 23 = 46\) kromozom (2n). Böylece türe özgü kromozom sayısı korunmuş olur.
Bu Süreç Nasıl Gerçekleşir?
Kromozom sayısının yarıya inmesi, mayozun özellikle Mayoz I evresinde gerçekleşir.
- Mayoz I: Homolog kromozom çiftleri (biri anneden, biri babadan gelen aynı gen çiftlerini taşıyan kromozomlar) yan yana gelir ve aralarında parça değişimi (crossing over) olur. Daha sonra bu homolog çiftler birbirinden ayrılarak farklı hücrelere gider. Bu ayrılma, kromozom sayısını doğrudan yarıya indiren olaydır. Artık her hücrede homolog çiftlerden sadece biri vardır.
- Mayoz II: Bu evre mitoza benzer. Mayoz I'den gelen hücrelerdeki kardeş kromatitler (bir kromozomun kopyaları) birbirinden ayrılır. Burada kromozom sayısı değişmez, sadece kromatitler ayrılır.
Sonuç olarak, başlangıçtaki bir hücreden, kromozom sayısı yarıya inmiş (n) dört yeni hücre meydana gelir.
Özet
- Mayoz, kromozom sayısını yarıya indirerek döllenmede türe özgü kromozom sayısının korunmasını sağlar.
- Bu olay sayesinde nesiller boyunca kromozom sayısı sabit kalır.
- Kromozom sayısındaki azalma, homolog kromozomların Mayoz I evresinde birbirinden ayrılmasıyla gerçekleşir.
