🕊️ Mondros Ateşkes Antlaşması: 7. ve 24. Maddelerin Kritik Yorumu
Mondros Ateşkes Antlaşması, Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'nı resmen sonlandıran ve fiilen paylaşılmasının önünü açan belgedir. 30 Ekim 1918'de imzalanan antlaşmanın 25 maddesi arasında, özellikle 7. ve 24. maddeler, İtilaf Devletleri'ne Anadolu'yu işgal etmek için yasal bir zemin sağlamıştır. Bu içerikte, bu iki kritik maddenin metnini, yorumunu ve tarihsel sonuçlarını inceleyeceğiz.
📜 Antlaşmanın Arka Planı
Osmanlı Devleti, savaşın sonunda ağır bir yenilgi içindeydi. İtilaf Devletleri adına İngiliz Amiral Calthorp'un, Osmanlı adına Bahriye Nazırı Rauf Bey'in imzaladığı ateşkes, görünüşte bir silah bırakışması olsa da, maddeleriyle "şartlı teslim" niteliği taşımaktaydı. Antlaşmanın dili belirsiz ve yoruma açık bırakılarak, işgaller için bahane oluşturulmuştur.
⚖️ Madde 7: İşgal İçin "Güvenlik" Tuzağı
Madde Metni: "İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehdit edecek bir durum ortaya çıkarsa, herhangi bir stratejik noktayı işgal etme hakkını haizdir."
🔍 Yorum ve Analiz:
- 🛡️ Belirsiz ve Keyfi Bir Yetki: "Güvenliklerini tehdit edecek bir durum" ifadesi son derece muğlaktır. İtilaf Devletleri, her türlü iç karışıklığı, direniş hareketini veya asayişsizliği bu madde kapsamına sokarak işgal gerekçesi yapabilirdi.
- 🗺️ Stratejik Nokta Tanımı: "Stratejik nokta" tanımı da sınırlandırılmamıştır. Bu, limanlar, demiryolları, boğazlar, madenler ve iletişim hatları gibi tüm önemli merkezlerin işgaline kapı aralamıştır.
- ⚔️ Pratikteki Uygulaması: Bu madde, İngilizlerin Musul'u (antlaşma imzalandığında Osmanlı kontrolünde olan bir vilayet) hemen işgal etmesinde, ardından Fransızların Çukurova'yı, İtalyanların Antalya ve Konya'yı işgalinde hukuki dayanak olarak kullanılmıştır.
- 🎯 Amacı: Maddenin asıl amacı, İtilaf Devletleri'ne Anadolu'nun tamamını parça parça işgal etme yetkisi vermek ve bunu uluslararası bir anlaşmaya dayandırmaktı.
⚖️ Madde 24: Vilayat-ı Sitte ve Ermeni İddiaları
Madde Metni: "Altı Doğu vilayetinde (Vilayat-ı Sitte: Erzurum, Van, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Sivas) karışıklık çıkarsa, İtilaf Devletleri bu vilayetlerin herhangi bir kısmını işgal etme hakkını haizdir."
🔍 Yorum ve Analiz:
- 🧩 Bölgesel Hedef: Madde, özellikle Doğu Anadolu'yu hedef almaktadır. İtilaf Devletleri, savaş sırasında Ermeni nüfusuna yönelik yaşanan trajediyi (tehcir) bahane ederek, bölgede bir "Ermeni yurdu" oluşturma planlarını hayata geçirmek istiyordu.
- ⚠️ Kışkırtma ve Müdahale: "Karışıklık çıkarsa" ifadesi, madde 7'de olduğu gibi kasıtlı bir belirsizlik taşır. Hatta İtilaf güçleri veya destekledikleri gruplar tarafından bölgede çıkarılacak suni bir karışıklık bile işgal için yeterli sebep sayılabilirdi.
- 🏔️ Tarihsel ve Stratejik Önemi: Bu vilayetler, hem coğrafi büyüklük hem de tarihsel derinlik açısından Anadolu'nun kalbidir. Madde, Osmanlı'nın bu hayati bölgesinden koparılmasını hedefleyen Sevr Antlaşması'nın alt yapısını hazırlamıştır.
- ✊ Milli Mücadele'ye Etkisi: Bu madde, özellikle Doğu Anadolu'da Ermeni işgaline karşı direnişi ve Şark Cephesi'nin kurulmasını hızlandırmıştır. Kazım Karabekir Paşa komutasındaki ordunun harekatı, bu maddenin fiilen uygulanmasını engellemiştir.
💎 Sonuç ve Genel Değerlendirme
Mondros Ateşkes Antlaşması'nın 7. ve 24. maddeleri, İtilaf Devletleri'nin "ateşkes" maskesi altında yürüttüğü işgal ve parçalama politikasının hukuki araçlarıydı. Bu maddeler:
- 🔗 Birbirini Tamamlayıcıydı: Madde 7 tüm ülkeyi, Madde 24 ise özel olarak Doğu'yu hedef alıyordu.
- 🚩 Milli Mücadele'nin Fitilini Ateşledi: Bu işgaller ve tehditler, Türk milletinde bir direniş bilinci uyandırarak, Mustafa Kemal Atatürk önderliğindeki Kurtuluş Savaşı'nın en önemli sebeplerinden biri oldu.
- 📜 Hukukun Kötüye Kullanımıydı: Ateşkes hukukunun ruhuna aykırı olarak, galip devletlere sınırsız yetkiler tanımış, mağlup devletin egemenlik haklarını yok saymıştır.
Bu maddelerin yarattığı tehdit, "Ya istiklal, ya ölüm!" parolasıyla başlatılan Milli Mücadele'nin meşru zeminini oluşturmuş ve nihayetinde Lozan Antlaşması ile bu maddeler ve dayandıkları emperyalist emeller geçersiz kılınmıştır.
