Monosakkaritler, Disakkaritler ve Polisakkaritler
Karbonhidratlar, canlılar için temel enerji kaynağı ve yapısal bileşenlerdir. Yapılarına ve karmaşıklıklarına göre üç ana gruba ayrılırlar: monosakkaritler, disakkaritler ve polisakkaritler. Bunlar arasındaki temel fark, yapılarında bulunan şeker birimi sayısıdır.
1. Monosakkaritler (Tek Şekerler)
Bunlar karbonhidratların en basit yapı taşlarıdır. Daha küçük birimlere parçalanamazlar.
- Yapı: Tek bir şeker molekülünden oluşurlar. Genel formülleri (CH2O)n şeklindedir.
- Suda Çözünürlük: Suda çok iyi çözünürler.
- Tat: Tatlıdırlar.
- Görev: Hücrede doğrudan enerji kaynağı olarak kullanılırlar.
- Örnekler:
- Glikoz: Kan şekeri olarak bilinir, evrensel enerji kaynağıdır.
- Fruktoz: Meyve şekeridir.
- Galaktoz: Süt şekerinin yapısında bulunur.
2. Disakkaritler (Çift Şekerler)
İki monosakkaritin birleşmesi (glikozit bağı kurması) ve bir molekül su açığa çıkarması (dehidrasyon sentezi) ile oluşurlar.
- Yapı: İki monosakkaritten oluşurlar.
- Suda Çözünürlük: Suda çözünürler.
- Tat: Tatlıdırlar, ancak monosakkaritlerden daha az tatlıdırlar.
- Görev: Kısa süreli enerji deposu veya taşınma formu olarak görev yaparlar. Enerji için kullanılmadan önce hidroliz (suyun eklenmesi) ile monosakkaritlerine ayrılmaları gerekir.
- Örnekler:
- Sakkaroz (Çay Şekeri): Glikoz + Fruktoz → (Bitkilerde bulunur)
- Laktoz (Süt Şekeri): Glikoz + Galaktoz → (Memeli sütünde bulunur)
- Maltoz (Malta Şekeri): Glikoz + Glikoz → (Arpa gibi tahıllarda bulunur)
3. Polisakkaritler (Çok Şekerler)
Çok sayıda (yüzlerce, binlerce) monosakkaritin birleşmesiyle oluşan büyük moleküllerdir.
- Yapı: Çok sayıda monosakkarit zincirinden oluşurlar.
- Suda Çözünürlük: Çoğu suda çözünmez. (Glikojen kısmen çözünür, nişasta sıcak suda çözünür.)
- Tat: Tatsızdırlar.
- Görev: Enerji deposu veya yapısal destek olarak görev yaparlar.
- Örnekler:
- Nişasta: Bitkilerin enerji deposudur. Sadece glikoz birimlerinden oluşur.
- Glikojen: Hayvanların ve insanların karaciğer ve kaslarındaki kısa süreli enerji deposudur. "Hayvan nişastası" olarak da bilinir.
- Selüloz: Bitki hücre duvarının temel yapı taşıdır. İnsanlar selülozu sindiremez.
- Kitin: Eklembacaklıların (böcek, örümcek) dış iskeleti ve mantar hücre duvarında bulunur.
Özet Tablo
| Özellik |
Monosakkarit |
Disakkarit |
Polisakkarit |
| Yapı Taşı Sayısı |
1 |
2 |
Çok Sayıda (100+) |
| Suda Çözünürlük |
Evet |
Evet |
Genellikle Hayır |
| Tat |
Tatlı |
Tatlı |
Tatsız |
| Temel İşlevi |
Anlık Enerji |
Kısa Süreli Enerji / Taşıma |
Uzun Süreli Enerji Depolama / Yapısal Destek |
| Örnekler |
Glikoz, Fruktoz |
Sakkaroz, Laktoz |
Nişasta, Glikojen, Selüloz |
