Dilimiz, tarihin ve kültürün izlerini taşıyan renkli deyimlerle doludur. Bunlardan biri olan "pabucu dama atılmak", günlük hayatta sıkça kullandığımız, ancak kökenini pek düşünmediğimiz bir ifadedir. Gelin, bu ilginç deyimin nereden çıktığına ve tam olarak ne anlama geldiğine birlikte bakalım.
Deyimin kökeni, Osmanlı dönemindeki esnaf geleneğine ve özellikle de ayakkabı tamircilerine (eskicilere) dayanır. Eskiciler, tamir için getirilen ayakkabıları (pabuçları) genellikle dükkanlarının önündeki bir sepete veya tezgaha koyarlardı. Ancak, bazı pabuçlar o kadar eskir ve yıpranırdı ki, artık tamir edilemez hale gelirdi.
Bu durumda eskici, o pabucun sahibine söylemekten çekinir veya sahibi gelip sormadan karar vermek zorunda kalırdı. Yapılacak tek şey, artık işe yaramayan o pabucu, dükkanın damına (çatısına) atmak olurdu. Dam, bir nevi "ömrünü tamamlamış eşyalar mezarlığı" işlevi görürdü. Pabucu dama atılan müşteri, geldiğinde ayakkabısının artık kurtarılamayacak durumda olduğunu anlar ve "pabucu dama atılmış" olurdu.
Zaman içinde bu somut durum, mecazi bir anlam kazanmıştır. Günümüzde "pabucu dama atılmak" deyimi şu anlamlarda kullanılır:
Örneğin; "Yeni yetenek gelince, ustanın pabucu dama atıldı" cümlesi, ustanın yerini ve önemini yeni gelen kişiye kaptırdığını anlatır.
Bazı yörelerde ve kaynaklarda bu deyim "pabucu dara atılmak" olarak da geçer. "Dara" kelimesi, Farsça'da "kapı, eşik" anlamına gelir ve burada dükkanın önü, eşiği kastedilir. Her iki kullanım da (dama atılmak veya dara atılmak) aynı mecazi anlama işaret eder ve doğru kabul edilir.
"Pabucu dama atılmak" deyimi, sıradan bir esnaf geleneğinden yola çıkarak dilimize yerleşmiş, zengin kültürel mirasımızın küçük ama anlamlı bir parçasıdır. Bir sonraki kullanımınızda, arkasındaki bu renkli hikayeyi hatırlamak, kelimelerimize olan hayranlığımızı bir kat daha artıracaktır.
