Merhaba! Bu ders notumuzda, coğrafyanın önemli jeomorfolojik kavramlarından biri olan Peneplen (Türkçe adıyla Yontukdüz) konusunu işleyeceğiz. Konuyu adım adım, maddeler halinde ve örneklerle öğreneceğiz.
Peneplen, Latince "neredeyse düz" anlamına gelen (pene = neredeyse, penis = düzlük) bir terimdir. Türkçe'de Yontukdüz olarak adlandırılır. Bir aşınım yüzeyi olup, uzun bir jeolojik süreç sonucunda, bir bölgenin dış kuvvetler (akarsu, rüzgar, buzul) tarafından neredeyse deniz seviyesine kadar aşındırılıp düzleştirilmesi ile oluşan hafif dalgalı, engebesi az düzlüklerdir.
Oluşum, teorik olarak W. M. Davis'in "Yapı, Süreç, Zaman" prensibine dayanan "Peneplenleşme" sürecidir. Bu süreç şu aşamaları içerir:
Peneplen yüzeyi üzerinde, aşınmaya daha dirençli sert kayaçlardan oluştuğu için aşınmadan geriye kalmış tepecik veya küçük dağlardır. Türkiye'deki ünlü örnekler: Uludağ (Marmara Penepleni üzerinde) ve Kazdağı.
Peneplen = Uzun Zaman + Sürekli Aşınma (Dış Kuvvetler) + Denge Profiline Yaklaşma
Davis'in modeline göre ideal peneplenleşme süreci şu formülle ifade edilebilir:
\( \text{Peneplen} = f(\text{Yapı}, \text{Süreç}, \text{Zaman}) \)
Burada; Yapı jeolojik özellikler, Süreç dış kuvvetlerin işleyişi, Zaman ise milyonlarca yıllık jeolojik süredir.
✅ Sonuç: Peneplen, jeomorfolojik döngünün teorik son aşamasını temsil eden, arazinin neredeyse tamamen düzleştiği bir aşınım yüzeyidir. Günümüzde aktif tektonizma nedeniyle Türkiye'de "tam oluşmuş" bir peneplen görmek zordur, ancak geçmiş jeolojik dönemlerden kalma yüksek peneplen (eski aşınım yüzeyi) alanları yaygındır.
