# 📚 Ders Notu: Ribozom Nedir? Görevi ve Bulunduğu Yerler
🔬 Ribozom: Hücrenin Protein Fabrikası
Ribozom, tüm canlı hücrelerde (prokaryot ve ökaryot) bulunan, protein sentezinden sorumlu olan organeldir. Hücrenin "protein üretim merkezi" olarak tanımlanır ve yaşam için elzem olan proteinlerin üretimini gerçekleştirir.
🏗️ Ribozomun Yapısı
Ribozomlar, ribozomal RNA (rRNA) ve proteinlerden oluşan iki alt birimli kompleks yapılardır. Büyüklükleri Svedberg (S) birimi ile ifade edilir.
- 🟣 Prokaryotik Ribozom (70S): 50S (büyük alt birim) + 30S (küçük alt birim)
- 🟢 Ökaryotik Ribozom (80S): 60S (büyük alt birim) + 40S (küçük alt birim)
Mitokondri ve kloroplast gibi organellerin kendi ribozomları vardır ve bunlar prokaryotik ribozomlara (70S) benzer.
⚙️ Ribozomun Görevleri (Protein Sentezi - Translasyon)
Ribozomun temel görevi, mRNA (mesajcı RNA) üzerindeki genetik kodu okuyup, tRNA (taşıyıcı RNA) aracılığıyla getirilen amino asitleri birleştirerek polipeptit zinciri (protein) sentezlemektir.
📋 Protein Sentez Aşamaları:
- 🎬 Başlama: mRNA ribozomun küçük alt birimine bağlanır. İlk tRNA (metionin taşıyan) başlangıç kodonuna (AUG) bağlanır.
- ⛓️ Uzama: mRNA kodonları sırayla okunur. Uygun tRNA'lar getirdikleri amino asitleri birleştirerek polipeptit zincirini uzatır.
- 🏁 Sonlanma: Stop kodonuna (UAA, UAG, UGA) gelindiğinde sentez durur ve tamamlanan protein zinciri ribozomdan salınır.
📍 Ribozomun Bulunduğu Yerler
Ribozomlar hücre içinde iki şekilde konumlanabilir:
- 🌐 Serbest (Sitozolik) Ribozomlar: Hücre sıvısı (sitozol) içinde dağınık halde bulunur. Burada sentezlenen proteinler genellikle hücre içi kullanım içindir.
- 🏭 Granüllü Endoplazmik Retikuluma (GER) Bağlı Ribozomlar: Ribozomlar, GER zarına tutunmuş halde bulunur. Burada sentezlenen proteinler genellikle hücre zarına entegre edilecek, salgılanacak veya lizozom gibi organellere gidecek proteinlerdir. Sentez sırasında protein, GER kanalına doğrudan geçer.
Önemli Not: Her iki ribozom tipi de yapısal olarak aynıdır. Konumları ve sentezledikleri proteinlerin kaderi farklıdır.
💎 Özet ve Önemli Noktalar
- ✅ Ribozom zarsız bir organeldir.
- ✅ Protein sentezi (translasyon) ribozomda gerçekleşir.
- ✅ mRNA'daki genetik kodu okur ve proteine çevirir.
- ✅ Tüm canlıların ortak organelidir, evrenseldir.
- ✅ Bazı antibiyotikler (örneğin tetrasiklin), bakterilerin 70S ribozomunu hedef alarak çalışır.
Ribozom, merkezi dogma olarak bilinen DNA → RNA → Protein akışının son ve en hayati adımını gerçekleştiren, yaşamın moleküler düzeydeki temel taşlarından biridir.
