Anadolu'nun zengin kültür mozaiğinde, nesilden nesile aktarılan efsanelerin ayrı bir yeri vardır. İşte bu efsanelerin belki de en büyüleyici olanı, yarı insan yarı yılan varlık Şahmeran'ın hikayesidir. Bu mit, sevgi, bilgelik, dostluk ve ihanet temalarını işleyerek binlerce yıldır Anadolu'da ve Orta Doğu'da anlatılagelmiştir.
Şahmeran, Farsça kökenli bir kelime olup "Yılanların Şahı" anlamına gelir ("Şah-ı Meran"). Efsaneye göre, bedeninin alt kısmı yılan, üst kısmı ise son derece güzel bir insan olan bu varlık, yılanların hükümdarıdır. Ölümsüz olduğuna inanılan Şahmeran, bilgeliği, şifacılığı ve merhametiyle tanınır. Yeraltında, göz kamaştırıcı güzellikte bir cennet bahçesine benzeyen bir mağarada, yılanlarıyla birlikte yaşamaktadır.
Şahmeran efsanesinin en bilinen versiyonu, bir genç olan Camsab (veya Lokman) ile Şahmeran'ın karşılaşmasını anlatır.
Camsab ve arkadaşları, bir gün bal toplamak için bir kuyuya inerler. Ancak Camsab, arkadaşları tarafından kuyuda terk edilir. Çıkış yolunu ararken, gizli bir geçit keşfeder ve bu geçit onu ışıl ışıl, mücevherlerle dolu bir mağaraya götürür. Burası Şahmeran'ın ve yılanların yaşadığı yerdir. İlk başta korkmasına rağmen, Şahmeran'ın bilgeliği ve iyiliği sayesinde Camsab onunla güçlü bir dostluk kurar. Uzun yıllar orada kalır, Şahmeran'dan tıp ve şifacılık konusunda pek çok sır öğrenir.
Ancak Camsab, ailesini özler ve gitmek ister. Şahmeran, onu büyük bir üzüntüyle serbest bırakır ama yerini kimseye söylemeyeceğine dair söz alır. Camsab, dünyaya döndüğünde öğrendiği bilgilerle ünlü bir hekim olur. O sırada ülkenin hasta olan veziri (veya padişahı), tek çarenin Şahmeran'ın etini yemek olduğunu öğrenir. Vücudu yılan pullarıyla kaplı olan herkesi hamama sokarak test ettirir. Camsab'ın vücudu da Şahmeran'la yaşadığı yıllarda yılan pullarıyla kaplanmıştır ve bu şekilde tespit edilir. İşkence altında, Camsab sonunda Şahmeran'ın yerini söylemek zorunda kalır.
Şahmeran yakalanır ve öldürülür. Ancak efsaneye göre, ölmeden önce Camsab'a son bir sır verir: "Etimi vezire, suyunu ise padişaha içir." Bu sözü tutan Camsab, vezir ölürken padişahın iyileşmesini sağlar. Böylece Şahmeran'ın bilgeliği ve şifa gücü, ölümünden sonra bile etkisini gösterir. Bir diğer inanış ise onun ölümsüz olduğu ve ruhunun hala yaşadığı yönündedir.
Şahmeran efsanesi, özellikle Güney Doğu Anadolu Bölgesi'nde (Mardin, Tarsus, Adıyaman) çok canlı bir şekilde yaşatılmaktadır. Günümüzde evlerin duvarlarını, halıları, takıları ve tabloları süsleyen Şahmeran motifleri, hem nazardan koruduğuna hem de bilgeliği ve bereketi getirdiğine inanılarak kullanılır. Bu kadim efsane, Anadolu insanının doğayla, inançla ve aşkla olan kadim bağının en güzel temsillerinden biridir.
