Şart (Koşul) Kipi Eki (-se, -sa)
Şart kipi, bir eylemin gerçekleşmesinin başka bir eylemin veya durumun gerçekleşmesine bağlı olduğunu ifade etmek için kullanılır. Bu kip, "şayet, eğer" anlamı katar ve cümleye bir koşul anlamı yükler.
Ekin Kullanımı ve Kuralları
Şart kipi eki, fiillere eklenen "-se" veya "-sa" ekidir. Bu ek, fiilin son ünlüsüne göre büyük ünlü uyumuna uyar:
- Fiilin son ünlüsü kalın (a, ı, o, u) ise -sa şeklinde yazılır.
- Fiilin son ünlüsü ince (e, i, ö, ü) ise -se şeklinde yazılır.
Örnekler
Aşağıda bazı fiillere şart ekinin nasıl eklendiğini görebilirsiniz:
- gel- (fiil) + -se = gelse (Eğer gelirse)
- oku- (fiil) + -sa = okusa (Eğer okursa)
- yaz- (fiil) + -sa = yazsa (Eğer yazarsa)
- gör- (fiil) + -se = görse (Eğer görürse)
- çalış- (fiil) + -sa = çalışsa (Eğer çalışırsa)
Cümle İçinde Kullanım
Şart kipi, genellikle iki cümleciği birbirine bağlar. İlk cümlecikte şart, ikinci cümlecikte ise bu şarta bağlı olarak gerçekleşen asıl eylem bulunur.
- Derslerine çalışırsan, sınavı geçersin. (Koşul: ders çalışmak / Sonuç: sınavı geçmek)
- Yağmur yağsa, pikniğe gidemeyiz.
- Erken uyansam, kahvaltı yapabilirim.
- Biraz daha param olsa, yeni bir bilgisayar alacağım.
Önemli Uyarılar
- Şart kipi eki, fiillere eklenir. İsimlere eklenen "-se, -sa" eki ise ileşim çekimi ekidir ve farklı bir anlam taşır (Örneğin: "Öğretmenimle konuşsam" fiile eklenir, "Öğretmenimle konuşsa" fiile eklenir, "Arkadaşım doktorsa" ise isme eklenmiştir ve "eğer doktor ise" anlamındadır).
- Şart kipi, geniş zaman veya gelecek zaman anlamı taşıyabilir. Cümlenin anlamından hangi zamanı ifade ettiği anlaşılır.
- Bazen şart anlamı, "ise" kelimesi ile de sağlanabilir. Ancak bu bir ek değil, ayrı yazılan bir kelimedir.
Özetle, şart kipi eki, bir koşul-belirten yapıdır ve fiilin sonuna gelerek "eğer...ise/o zaman..." anlamı katar. Doğru kullanım için fiilin ünlüsüne dikkat edilmelidir.
