🌊 Sular Coğrafyası (Hidrografya)
Hidrografya, yeryüzündeki suların (okyanuslar, denizler, göller, akarsular, yer altı suları vb.) dağılışını, özelliklerini, hareketlerini ve insan yaşamı üzerindeki etkilerini inceleyen bilim dalıdır. Yani, dünyamızın "su küre" (hidrosfer) kısmını coğrafi bir bakış açısıyla ele alır.
💧 Okyanuslar ve Denizler
- 🌎 Okyanuslar: Kıtaları birbirinden ayıran çok büyük su kütleleridir. Büyük Okyanus (Pasifik), Atlas Okyanusu (Atlantik) ve Hint Okyanusu olmak üzere üç büyük okyanus bulunur.
- ⛵ Denizler: Okyanusların kıta içlerine doğru girmiş kollarıdır. Karadeniz, Akdeniz, Ege Denizi gibi iç denizler ve okyanus kenarındaki kenar denizler olarak ikiye ayrılır.
- 📏 Derinlik ve Tuzluluk: Okyanus ve deniz sularının tuzluluk oranı sıcaklık, buharlaşma ve tatlı su girişine göre değişir. Örneğin, Kızıldeniz yüksek buharlaşma nedeniyle çok tuzluyken, Baltık Denizi'ne birçok akarsu döküldüğü için tuzluluk azdır.
🏞️ Akarsular
Yağışlarla yeryüzüne düşen suların, yüzeyde bir yatak içinde toplanarak akmasıyla oluşur. Akarsuların hayatımızdaki rolü çok büyüktür.
- ➡️ Akarsu Aşındırması: Akarsular, geçtikleri arazileri aşındırarak vadi, kanyon, peri bacası gibi şekiller oluşturur.
- 🗿 Akarsu Biriktirmesi: Akarsuların taşıdığı malzemeleri (alüvyon) eğimin azaldığı yerde biriktirmesiyle delta, ova ve birikinti konileri oluşur.
- ⚡ Rejim: Bir akarsuyun debisinin (su miktarının) yıl içinde gösterdiği değişikliktir. Türkiye'deki akarsular genellikle düzensiz rejime sahiptir.
🏔️ Göller
Karalar üzerindeki çanakları doldurmuş olan durgun su kütleleridir. Oluşum şekillerine göre çeşitli türleri vardır.
- 🌋 Tektonik Göller: Yer kabuğundaki kırılma ve çöküntüler sonucu oluşur. Van Gölü, Tuz Gölü, Manyas Gölü.
- 🧊 Buzul Gölleri: Buzulların aşındırmasıyla oluşan çanaklarda suların birikmesiyle meydana gelir. Kaçkar ve Alp Dağları'ndaki göller.
- 💥 Volkanik Göller: Volkanik patlamalar sonucu oluşan krater veya kalderaların suyla dolmasıyla meydana gelir. Nemrut Gölü, Meke Tuzlası.
- 🚰 Doğal Set Gölleri: Bir vadi önünün doğal bir setle kapanması sonucu oluşur. Tortum Gölü (heyelan set), Çıldır Gölü (lav set).
- 🏗️ Baraj Gölleri (Yapay Göller): İnsanlar tarafından enerji ve sulama amaçlı yapılan barajların ardında biriken sulardır. Atatürk Baraj Gölü, Keban Baraj Gölü.
⛏️ Yer Altı Suları ve Kaynaklar
Yağış sularının geçirimli tabakalardan sızarak geçirimsiz bir tabaka üzerinde birikmesiyle oluşur. Yer altı sularının yeryüzüne kendiliğinden çıktığı yerlere kaynak denir.
- ♨️ Fay Kaynağı: Fay hatları boyunca yüzeye çıkan, sıcak veya soğuk olabilen kaynaklardır. Kaplıca ve ılıcalar bu türdendir.
- 🏞️ Vadi Kaynağı: Yamaçlardaki geçirimli tabakaların vadi yamacını kestiği yerde oluşan kaynaklardır.
- 🔄 Karstik Kaynak: Kireçtaşı gibi kolay çözünebilen kayaların (karstik araziler) olduğu yerlerde görülür. Genellikle bol debili ve soğuk sulardır.
- 🕳️ Artezyen Kaynağı: İki geçirimsiz tabaka arasındaki geçirimli tabakada sıkışan suyun, üstteki tabakanın delinmesiyle basınç etkisiyle yukarı fışkırarak çıkmasıdır.
🧊 Buzullar
Yüksek dağlarda veya kutup bölgelerinde, taze karın zamanla buzula dönüşmesiyle oluşan büyük buz kütleleridir. Hareket ederek aşındırma ve biriktirme yaparlar.
- 🏔️ Dağ Buzulları: Yüksek dağların zirvelerinde bulunur. Aşındırmasıyla sirk gölleri, biriktirmesiyle moren setleri oluşur.
- 🧊 Örtü Buzulları: Grönland ve Antarktika'da olduğu gibi çok geniş alanları kaplayan buzullardır.
🎯 Önemli Hatırlatma: Dünya yüzeyinin yaklaşık %71'i sularla kaplıdır. Ancak bu suyun %97'si tuzlu, sadece %3'ü tatlı sudur. Tatlı su kaynaklarımızı korumak ve verimli kullanmak hepimizin sorumluluğundadır.
