Tanzimat Dönemi, Osmanlı İmparatorluğu'nda 1839'da ilan edilen Tanzimat Fermanı ile başlayan ve batılılaşma hareketlerinin hız kazandığı bir dönemdir. Bu dönemde edebiyatımızda da önemli değişimler yaşanmış, batı edebiyatından etkilenerek yeni türler ve anlayışlar ortaya çıkmıştır.
Tanzimat Edebiyatı genellikle iki döneme ayrılır: 1. Dönem (1860-1876) ve 2. Dönem (1876-1895). Bu yazımızda Tanzimat 1. Dönem sanatçılarını inceleyeceğiz.
Tanzimat Edebiyatı'nın kurucusu kabul edilir. Batılı anlamda ilk tiyatro eseri Şair Evlenmesi'ni yazmıştır. 1860'ta Agah Efendi ile birlikte ilk özel gazete Tercüman-ı Ahval'i çıkarmıştır. Edebiyatımızda noktalama işaretlerini ilk kez kullanan kişidir.
"Vatan Şairi" olarak tanınır. Edebiyatı toplumsal fayda için kullanmıştır. Vatan Yahut Silistre oyunuyla ün kazanmıştır. Diğer önemli eserleri arasında İntibah (ilk edebi roman), Cezmi (ilk tarihi roman), Zavallı Çocuk, Akif Bey ve Gülnihal bulunur.
Hem Divan hem Tanzimat edebiyatı özelliklerini taşıyan eserler vermiştir. Harabat antolojisi ve Zafername eserleriyle tanınır. "Şiir ve İnşa" makalesinde halk edebiyatını savunmuştur. Terci-i Bent ve Terkib-i Bent türündeki şiirleri önemlidir.
"Yazı Makinesi" olarak bilinir, çok sayıda eser vermiştir. Halkı eğitmeyi amaçlamış, sade bir dil kullanmıştır. Letaif-i Rivayat ile batılı anlamda ilk hikayeyi yazmıştır. Felatun Bey ile Rakım Efendi, Hasan Mellah, Hüseyin Fellah gibi romanları vardır.
Türkçenin gelişimine büyük katkılar sağlamıştır. İlk Türkçe roman Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat'ı yazmıştır. Kamus-ı Türki (Türkçe sözlük) ve Kamus-ül Alam (ansiklopedi) gibi önemli eserleri vardır.
Tiyatro alanında öne çıkmıştır. İlk yerli komedi Ayyar Hamza'yı yazmıştır. Lehçet-ül Hakayık adlı mizahi sözlüğü bulunur. Tiyatro yönetmenliği de yapmıştır.
Tanzimat 1. Dönem sanatçıları, Osmanlı toplumunu batılılaşma yolunda eğitmeyi ve bilinçlendirmeyi amaçlamış, "sanat toplum içindir" anlayışıyla eserler vermişlerdir. Bu dönem, Türk edebiyatında modernleşmenin temellerinin atıldığı, gazete etrafında şekillenen ve pek çok "ilk"in yaşandığı önemli bir dönemdir.
Bu sanatçılar, sadece edebi değil, aynı zamanda siyasi ve toplumsal düşünceleriyle de dönemlerine damga vurmuş, Türk edebiyatının gelişiminde kritik bir rol oynamışlardır.
