Tarih ve Belge İlişkisi
Tarih, geçmişte yaşanmış olayları neden-sonuç ilişkisi içinde, yer ve zaman göstererek, belgelere dayalı olarak inceleyen bir bilim dalıdır. Bu tanımın en önemli unsurlarından biri, tarihin belgelere dayanmak zorunda olmasıdır.
Belge Nedir?
Tarihsel bir belge, geçmişe ışık tutan, olaylar hakkında bilgi veren her türlü kaynaktır. Bir belgenin tarihçi için değerli olabilmesi için gerçeği yansıtması ve güvenilir olması gerekir.
Belge Türleri
Tarihçiler çalışmalarını yürütürken birçok farklı belge türünden yararlanırlar. Bunlar temel olarak iki ana gruba ayrılır:
- Yazılı Belgeler: Geçmiş uygarlıklardan kalan her türlü yazılı materyaldir.
- Fermanlar, antlaşmalar, yasalar
- Gazeteler, dergiler, mektuplar
- Tapu kayıtları, mahkeme tutanakları
- Kronikler, seyahatnameler, biyografiler
- Yazısız Belgeler (Sözlü ve Maddi Kaynaklar): Yazının olmadığı veya sınırlı olduğu dönemlerin aydınlatılmasında kritik rol oynar.
- Arkeolojik buluntular (çanak çömlek, silahlar, süs eşyaları)
- Anıtlar, heykeller, mimari yapılar
- Sözlü tarih anlatıları, destanlar, efsaneler
- Görsel belgeler (resimler, fotoğraflar, haritalar)
Neden Belgelere Dayanmak Zorundadır?
- Nesnellik Sağlar: Tarihçi, kişisel yorumlarını ve önyargılarını bir kenara bırakarak, somut belgeler üzerinden hareket eder. Bu, tarihin bir bilim olmasının temel şartıdır.
- Kanıt Sunar: "Şu olay oldu" iddiasını ortaya koymak için "İşte bu belge bunu kanıtlıyor" demek gerekir. Belge, iddianın dayanağıdır.
- Doğruluk ve Güvenilirlik Kontrolüne İmkan Tanır: Farklı belgeler karşılaştırılarak bir olayın gerçekte nasıl olduğu daha net anlaşılabilir.
- Efsane ile Gerçeği Ayırır: Toplumda kulaktan kulağa yayılan, abartılı anlatılar belgelerle sınanır ve gerçek tarihsel bilgiye ulaşılır.
Bir Uyarı: Belge Eleştirisi
Her bulunan belge mutlak doğru kabul edilmez. Tarihçilik, belgeleri eleştirel bir süzgeçten geçirmeyi gerektirir. Bir belge incelenirken şu sorular sorulur:
- Bu belge gerçek mi yoksa sahte mi?
- Kim tarafından, hangi amaçla yazılmış/yapılmış?
- Olayın tanığı mı yoksa duyanı mı?
- Olayın hemen sonrasında mı, yoksa yıllar sonra mı kaleme alınmış?
Sonuç olarak, belgeler tarihin hammaddesi ve temel dayanağıdır. Belgeler olmadan geçmiş hakkında söylenenler, bilimsel bir değer taşımaz, sadece kişisel görüş veya spekülasyon olarak kalır.
