TBMM'ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar ve Nedenleri - Ders Notu
📜 TBMM'ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar ve Nedenleri
Konu: Türk İstiklal Savaşı sırasında Ankara'da kurulan TBMM Hükümeti'ne karşı ortaya çıkan iç isyanlar, bu isyanların nedenleri ve sonuçları.
Anahtar Kavramlar: İç Cephe, Kuvay-ı İnzibatiye, İstanbul Hükümeti, Azınlık İsyanları, Çerkes Ethem Olayı.
🎯 Giriş: "İç Savaş" Tehdidi
23 Nisan 1920'de açılan TBMM, vatanın kurtarılması için mücadele ederken aynı zamanda ciddi iç tehditlerle karşılaşmıştır. Bu ayaklanmalar, düzenli ordu kurulmasını geciktirmiş ve Milli Mücadele'yi zafere giden yolda ciddi şekilde zorlamıştır.
🔥 Ayaklanmaların Sınıflandırılması ve Önemli Örnekler
Ayaklanmaları dört ana grupta inceleyebiliriz:
1. 🏛️ İstanbul Hükümeti ve İngilizlerin Kışkırtmasıyla Çıkan Ayaklanmalar
- Ahmet Anzavur Ayaklanması (Ekim 1920): İngilizler ve İstanbul Hükümeti'nin desteğiyle Çanakkale-Biga çevresinde çıkmıştır. Amacı, Kuva-yı Milliye'yi dağıtmak ve TBMM'yi zayıflatmaktır.
- Kuvay-ı İnzibatiye (Hilafet Ordusu): İstanbul Hükümeti'nin resmi olarak kurduğu, TBMM'ye karşı savaşan düzenli birlik. Adapazarı ve Geyve çevresinde etkili olmuş, ancak başarısız olup dağıtılmıştır.
2. ⚔️ İstanbul Hükümeti ile İşbirliği Yapan İstanbul'daki Aydın ve Din Adamlarının Kışkırtmaları
- Bolu-Düzce-Hendek-Adapazarı Ayaklanmaları: "Din elden gidiyor" propagandası ve hilafet yanlısı söylemlerle halk ve bazı efeler kışkırtılmıştır. Şeyhülislam Dürrizade Abdullah'ın TBMM aleyhine verdiği fetva etkili olmuştur.
- Şeyh Eşref Ayaklanması (Bayburt, 1920): Dini otorite iddiasıyla çıkan bir isyandır.
3. ✝️➕☪️ Azınlıkların (Rum ve Ermeni) Çıkardığı Ayaklanmalar
- Pontus Rum Cemiyeti'nin Karadeniz'de kurmayı planladığı Pontus Rum Devleti hayali için çıkardığı isyanlar.
- Güney ve Doğu Anadolu'da Ermeni çetelerinin çıkardığı isyanlar. Bu isyanlar aynı zamanda işgalci devletlerin (Fransa, İngiltere) planlarıyla da uyumluydu.
4. ⚡ Kuva-yı Milliye Yanlısı Olup Sonradan Ayaklananlar (Düzenli Orduya Geçişe Tepki)
- Çerkes Ethem Olayı (Aralık 1920-Ocak 1921): En kritik iç tehdittir. Batı Cephesi'nde büyük başarılar gösteren Çerkes Ethem, düzenli orduya katılmayı reddederek isyan etmiştir. TBMM'ye ve Mustafa Kemal'e karşı meydan okumuş, ancak üstünlüğü kısa sürede kaybederek Yunanlılara sığınmıştır.
- Düzenli ordu birliklerine katılmak istemeyen bazı Kuva-yı Milliye şeflerinin yerel direnişleri.
🔍 Ayaklanmaların Başlıca Nedenleri (Maddeler Halinde)
- 🕵️ İstanbul Hükümeti'nin Etkisi: Damat Ferit Paşa Hükümeti'nin, TBMM'yi yasa dışı ilan edip Kuva-yı Milliye'yi dağıtmaya yönelik politikaları ve fetvaları.
- 🇬🇧 İşgalci Devletlerin Kışkırtması: Özellikle İngilizlerin, TBMM'yi içerden çökertmek için para, silah ve propaganda desteği sağlaması.
- 📢 Din ve Hilafet Propagandası: "Milli Mücadele'nin dinsizlik olduğu", "padişah ve halifeye isyan" olduğu yönündeki yanlış ve kışkırtıcı söylemlerin halk üzerindeki etkisi.
- ⚖️ Yerel Çıkarlar ve Otorite Kaybı Korkusu: Bazı aşiret reisleri, şeyhler ve eşrafın, TBMM'nin merkezi otoritesi karşısında yerel güçlerini kaybetme endişesi.
- 💂 Düzenli Orduya Geçişe Tepki: Başına buyruk hareket etmeye alışmış bazı Kuva-yi Milliye şeflerinin (en belirgini Çerkes Ethem) disiplin altına girmek istememesi.
- 🗺️ Azınlıkların Ayrılıkçı Emelleri: Rum ve Ermeni komitelerinin, işgal güçleriyle işbirliği yaparak bağımsız devlet kurma çabaları.
✅ TBMM'nin Ayaklanmalara Karşı Aldığı Önlemler ve Sonuçları
- Hıyanet-i Vataniye Kanunu (29 Nisan 1920): TBMM'ye karşı ayaklananları ve bozguncuları cezalandırmak için çıkarıldı.
- İstiklal Mahkemeleri Kuruldu (11 Eylül 1920): Ayaklanmaları hızla ve etkili bir şekilde bastırmak, suçluları yargılamak için olağanüstü yetkilerle kurulan mahkemelerdir.
- İstanbul Hükümeti ile Tüm İlişkiler Kesildi: İstanbul'un fetvalarına karşı, Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi'den karşı fetva alındı.
- Düzenli Orduya Geçiş Hızlandırıldı: İç isyanlar, düzensiz birliklerle baş edilemeyeceğini gösterdi ve düzenli ordu kurulması sürecini hızlandırdı.
- Sonuç: Tüm ayaklanmalar, büyük kayıplara ve zaman kaybına rağmen, 1921 yılı ortalarına kadar büyük ölçüde bastırıldı. Bu, TBMM'nin iç otoritesini kesin olarak sağlamasını ve tüm gücünü dış düşmana (Yunan ordusuna) karşı seferber etmesini sağladı.
💎 Dersin Özeti ve Çıkarımlar
TBMM, kurulduğu andan itibaren "iç cephe"de var olma savaşı vermek zorunda kalmıştır. Ayaklanmalar, Milli Mücadele'nin yalnızca dış düşmana karşı değil, aynı zamanda içerideki işbirlikçi ve ayrılıkçı güçlere karşı da verildiğini gösterir. Bu süreç, TBMM'nin otoritesini pekiştirmiş, düzenli ordu fikrini zorunlu kılmış ve "ulusal egemenlik" ilkesinin yerleşmesinde kritik bir sınav olmuştur.
