📏 Temel ve Türetilmiş Nicelikler
Fizikte, fiziksel nicelikleri tanımlamak ve ölçmek için iki ana kategori kullanırız: Temel Nicelikler ve Türetilmiş Nicelikler. Bu ayrım, ölçüm birimlerinin nasıl oluşturulduğunu anlamamızı sağlar.
🎯 Temel Nicelikler
Bunlar, başka niceliklere bağlı olmadan tanımlanan, fiziksel dünyayı tanımlamak için seçtiğimiz yedi temel büyüklüktür. Diğer tüm nicelikler bu yedisinden türetilir.
- 📍 Uzunluk (Length): Bir cismin bir uçtan diğer uca olan mesafesidir. Birimi metre (m)'dir.
- ⚖️ Kütle (Mass): Bir cismin madde miktarının bir ölçüsüdür. Birimi kilogram (kg)'dır.
- ⏱️ Zaman (Time): Bir olayın ne kadar sürdüğünün ölçüsüdür. Birimi saniye (s)'dir.
- 🌡️ Sıcaklık (Temperature): Bir maddenin ne kadar sıcak veya soğuk olduğunun ölçüsüdür. Birimi kelvin (K)'dir.
- 💡 Elektrik Akımı (Electric Current): Bir iletkenden birim zamanda geçen yük miktarıdır. Birimi amper (A)'dir.
- ✨ Işık Şiddeti (Luminous Intensity): Bir ışık kaynağının insan gözü tarafından algılanan parlaklığıdır. Birimi candela (cd)'dır.
- 🧪 Madde Miktarı (Amount of Substance): Bir maddeyi oluşturan temel birimlerin (atom, molekül, iyon) sayısıdır. Birimi mol (mol)'dür.
➗ Türetilmiş Nicelikler
Bunlar, iki veya daha fazla temel niceliğin matematiksel olarak birleştirilmesiyle elde edilen niceliklerdir. Sayıları oldukça fazladır.
- 📐 Alan (Area): Uzunluğun karesi alınarak bulunur. \( A = l^2 \) Birimi metrekare (m²).
- 🧊 Hacim (Volume): Uzunluğun küpü alınarak bulunur. \( V = l^3 \) Birimi metreküp (m³).
- 🚀 Hız (Speed): Birim zamanda alınan yoldur. \( v = \frac{l}{t} \) Birimi metre/saniye (m/s).
- 📈 İvme (Acceleration): Hızdaki değişim oranıdır. \( a = \frac{v}{t} \) Birimi metre/saniye² (m/s²).
- 💪 Kuvvet (Force): Kütle ve ivmenin çarpımıdır (Newton'un İkinci Yasası). \( F = m \cdot a \) Birimi newton (N).
- ⚡ Enerji (Energy): İş yapabilme kapasitesidir. \( E = F \cdot l \) Birimi joule (J).
📊 Temel Farklar Tablosu
- ✅ Sayı: Temel nicelikler 7 tanedir. Türetilmiş nicelikler ise sayılamayacak kadar çoktur.
- ✅ Tanım: Temel nicelikler bağımsız olarak tanımlanır. Türetilmiş nicelikler, temel nicelikler cinsinden ifade edilir.
- ✅ Birim: Temel niceliklerin birimleri (m, kg, s...) temel birimlerdir. Türetilmiş niceliklerin birimleri ise bu temel birimlerin kombinasyonlarından oluşur (m/s, kg·m/s² gibi).
- ✅ Bağımlılık: Temel nicelikler diğer niceliklere bağlı değildir. Türetilmiş nicelikler tamamen temel niceliklere bağlıdır.
💡 Önemli Bir Not
Bir niceliğin temel mi yoksa türetilmiş mi olduğu, kullandığımız birim sistemine göre değişebilir. Örneğin, elektrik yükü genellikle türetilmiş bir nicelik olarak kabul edilir (1 coulomb = 1 amper × 1 saniye). Ancak, farklı bir birim sistemi kurulsaydı, elektrik yükü temel bir nicelik olarak da seçilebilirdi.
