📏 Türetilmiş Nicelikler ve Örnekleri
Fizikte, temel niceliklerden türetilen ve onların çeşitli kombinasyonlarıyla ifade edilen büyüklüklere türetilmiş nicelikler denir. 🎯
🔍 Temel ve Türetilmiş Nicelikler Arasındaki Fark
- ✅ Temel Nicelikler: Başka büyüklüklere ihtiyaç duyulmadan tanımlanabilen, fizikteki yapı taşı büyüklüklerdir. (Örn: Uzunluk, Kütle, Zaman)
- ➡️ Türetilmiş Nicelikler: Bu temel niceliklerin çarpımı, bölümü veya daha karmaşık matematiksel işlemleri sonucu elde edilirler.
📚 Yaygın Türetilmiş Nicelik Örnekleri
📐 Alan (A)
Bir yüzeyin kapladığı yer miktarıdır. İki uzunluğun çarpımıyla elde edilir.
- 📌 Formül: \( A = Uzunluk \times Uzunluk \)
- 📌 Birimi: Metrekare (\( m^2 \))
- 💡 Örnek: Dikdörtgen bir bahçenin alanı = En × Boy
🧪 Hacim (V)
Bir cismin uzayda kapladığı üç boyutlu yer miktarıdır. Üç uzunluğun çarpımıyla elde edilir.
- 📌 Formül: \( V = Uzunluk \times Uzunluk \times Uzunluk \)
- 📌 Birimi: Metreküp (\( m^3 \)) veya Litre (L)
- 💡 Örnek: Küp şeklindeki bir kutunun hacmi = Kenar × Kenar × Kenar
⚡ Hız (v)
Bir cismin birim zamanda aldığı yoldur. Uzunluğun zamana bölümüyle elde edilir.
- 📌 Formül: \( v = \frac{Alınan Yol}{Geçen Zaman} \)
- 📌 Birimi: Metre/Saniye (\( m/s \)) veya Kilometre/Saat (\( km/sa \))
- 💡 Örnek: 300 metre yolu 60 saniyede koşan bir atletin hızı = 300 m / 60 s = 5 m/s
💪 Kuvvet (F)
Bir cismin şeklini veya hareket durumunu değiştirebilen etkidir. Newton'un ikinci hareket yasasından türetilir.
- 📌 Formül: \( F = Kütle \times İvme \) (\( F = m \cdot a \))
- 📌 Birimi: Newton (N) → \( 1 N = 1 kg \cdot m/s^2 \)
- 💡 Örnek: 2 kg kütleli bir cisme \( 3 m/s^2 \) ivme veren kuvvet = 2 kg × \( 3 m/s^2 \) = 6 N
⚖️ Basınç (P)
Birim yüzeye etki eden dik kuvvettir. Kuvvetin alana bölümüyle elde edilir.
- 📌 Formül: \( P = \frac{Kuvvet}{Alan} \)
- 📌 Birimi: Pascal (Pa) → \( 1 Pa = 1 N/m^2 \)
- 💡 Örnek: 600 N ağırlığındaki bir öğrencinin, ayak tabanı toplam 0.03 \( m^2 \) olan ayakkabılarıyla yere yaptığı basınç = 600 N / 0.03 \( m^2 \) = 20,000 Pa
🔋 İş (W)
Bir kuvvetin, bir cismi kendi doğrultusunda hareket ettirmesidir. Kuvvet ve yolun çarpımıyla elde edilir.
- 📌 Formül: \( W = Kuvvet \times Yol \) (\( W = F \cdot x \))
- 📌 Birimi: Joule (J) → \( 1 J = 1 N \cdot m \)
- 💡 Örnek: 20 N'luk bir kuvvetle bir kitabı 5 metre iterseniz yapılan iş = 20 N × 5 m = 100 J
🎓 Özet
Türetilmiş nicelikler, fiziksel dünyayı anlamamızı ve hesaplama yapmamızı kolaylaştıran, temel niceliklerin bir araya gelmesiyle oluşan önemli büyüklüklerdir. 🧠 Her birinin kendine özgü bir formülü ve birimleri vardır.
