Ünlü Daralması Örnekleri | Türkçe Dil Bilgisi
🎭 Ünlü Daralması (Sesli Daralması) Nedir?
Türkçede, son hecesinde geniş ünlü (a, e) bulunan bir fiil kök veya gövdesine "-yor" eki geldiğinde, bu geniş ünlülerin dar ünlüye (ı, i, u, ü) dönüşmesine ünlü daralması denir. Bu ses olayı, dilimizdeki en yaygın ses değişikliklerinden biridir.
📚 Ünlü Daralması Kuralları
- 🗣️ Fiilin kökündeki "a" ünlüsü "ı" veya "u"'ya dönüşür
- 🗣️ Fiilin kökündeki "e" ünlüsü "i" veya "ü"'ye dönüşür
- 📌 Sadece "-yor" eki bu değişikliğe neden olur
- ⚠️ Fiil kökü tek heceli de olsa bu kural geçerlidir
🧩 Ünlü Daralması Örnekleri Tablosu
🔹 "a" → "ı/u" Daralması
- Bekle + yor → Bekliyor (e → i)
- Oyna + yor → Oynuyor (a → u)
- Başla + yor → Başlıyor (a → ı)
- Anla + yor → Anlıyor (a → ı)
- Sakla + yor → Saklıyor (a → ı)
🔹 "e" → "i/ü" Daralması
- Gel + yor → Geliyor (e → i)
- Gez + yor → Geziyor (e → i)
- Gör + yor → Görüyor (e → ü)
- Öde + yor → Ödüyor (e → ü)
- İste + yor → İstiyor (e → i)
🎯 Önemli Uyarılar
- ⚠️ "-yor" ekinden önceki "y" kaynaştırma ünsüzü DEĞİLDİR, ekin kendisine aittir
- ✅ Daralan ünlü, fiilin kökündeki son hecenin ünlüsüdür
- ❌ Ünlü daralması sadece fiillerde görülür, isimlerde olmaz
- 📝 Yazımda mutlaka daralmış şekli kullanılır: "bekliyor" (doğru), "bekleyor" (yanlış)
💡 Pratik Bilgiler
Ünlü daralmasını test etmek için fiilin "-yor" ekini çıkarıp kök haline bakabilirsiniz. Örneğin:
- "Geliyor" → "-yor" çıkar → "Gele" (kök: gelmek)
- "Oynuyor" → "-yor" çıkar → "Oyna" (kök: oynamak)
Bu kural, Türkçenin ses uyumu kuralları gereği ortaya çıkar ve konuşma dilinde doğal olarak gerçekleşir. Doğru yazım için ünlü daralması kurallarını iyi öğrenmek gerekir.
