Türk edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan Yaban, Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun 1932 yılında yayımlanan ve Milli Mücadele dönemini köy gerçekliği üzerinden anlatan başyapıtıdır. Roman, aydın-köylü çatışmasını, Anadolu'nun o dönemdeki sosyolojik yapısını ve toplumsal yabancılaşmayı derinlemesine işler.
Yaban, I. Dünya Savaşı'nda sağ kolunu kaybeden ve İstanbul'dan Anadolu'ya göç eden Ahmet Celal'in hikayesini anlatır. Romanın merkezinde şu temalar yer alır:
Romanın başkahramanı ve anlatıcısıdır. İstanbul'da yetişmiş, eğitimli bir subayken savaşta kolunu kaybetmiş ve emireri Mehmet Ali'nin köyüne yerleşmiştir. Köylüler tarafından "yaban" (yabancı) olarak görülür.
Romanın diğer önemli karakterleri, Porsuk Çayı kıyısındaki hayali bir köyde yaşayan sakinlerdir. Geleneklerine sıkı sıkıya bağlı, dış dünyadan kopuk ve yoksul bir yaşam sürerler.
Köyün en güzel kızıdır. Ahmet Celal'in köydeki tek sıcak ilişkisi onunladır, ancak bu ilişki toplumsal baskılar nedeniyle trajik bir şekilde sonlanır.
Ahmet Celal, emireri Mehmet Ali'nin davetiyle onun köyüne yerleşir. Ancak köylüler onu hiçbir zaman içlerine kabul etmez. Eğitimi, düşünceleri ve yaşam tarzıyla köyde tam bir yabancıdır. Günlük şeklinde tuttuğu notlarla hem köy yaşamını hem de kendi iç hesaplaşmalarını aktarır.
Kurtuluş Savaşı'nın başlamasıyla birlikte Ahmet Celal, köylüleri milli mücadeleye katılmaya çağırır. Ancak köylüler yıllardır süren savaşların yorgunluğu, yoksulluk ve umutsuzluk içindedir. Çoğu, kimin kazanacağına aldırış etmeden sadece hayatta kalmaya çalışmaktadır.
Yunan ordusunun köye yaklaşmasıyla panik başlar. Köy yakılır, insanlar öldürülür. Ahmet Celal, yaralı halde Emine'yi de alarak kaçmaya çalışır. Roman, ikisinin bilinmeyen bir akıbetle uzaklaşmasıyla sona erer.
Yaban, Türk edebiyatında "köy romanı" türünün öncülerinden kabul edilir. Yakup Kadri, bu eserle Anadolu insanının o dönemdeki durumunu cesurca eleştirmiş, aydınların köylüye yabancılaşmasını ve bunun nedenlerini sorgulamıştır. Roman yayımlandığı dönemde hem övgü hem de eleştiri almış, özellikle köylünün bu kadar olumsuz betimlenmesi tartışma yaratmıştır.
Yaban, sadece bir köy romanı değil, aynı zamanda bir dönemin sosyolojik analizi ve aydın özeleştirisidir. Yakup Kadri'nin ustalıkla işlediği bu eser, Türk toplumunun Milli Mücadele yıllarındaki çelişkilerini, umutlarını ve hayal kırıklıklarını anlamak isteyen her okur için vazgeçilmez bir klasiktir. 📖✨
