Yapılarına göre cümleler TYT

Question

Bu konuyu TYT'de sürekli karşıma çıkıyor ama basit ve birleşik cümleleri bazen karıştırıyorum. Özellikle iç içe bileşik cümlelerde hangi yüklemin temel, hangisinin yan cümle olduğunu bulmakta zorlanıyorum. Pratik yaparak bu sorunu çözmeye çalışıyorum.

Answer 1

📚 Yapılarına Göre Cümleler

Bir cümlenin yapısını belirlerken, o cümlede kaç yargı (yüklem) bulunduğuna ve bu yargıların birbirine nasıl bağlandığına bakarız. Bu bağlamda cümleleri dört ana grupta inceleyebiliriz:

1️⃣ Basit Cümle

Basit cümle, içinde tek bir yargı (tek bir yüklem) bulunan cümledir. Bu cümlelerde fiilimsi (isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil) kullanılmaz. Cümlenin uzun olması onun basit cümle olmasına engel değildir; önemli olan tek yüklemin olmasıdır.

• ✅ Örnek: "Yaşlı adam, her sabah parkta yürüyüş yapardı."
• ✅ Örnek: "Dün akşam, uzun ve yorucu bir yolculuğun ardından evine ulaşabildi."

Bu cümlelerde sadece "yapardı" ve "ulaşabildi" olmak üzere birer yüklem vardır.

2️⃣ Birleşik Cümle

Birleşik cümle, içinde bir temel yargı (yüklem) ve en az bir fiilimsi bulunan cümledir. Fiilimsiler, yan cümlecik oluşturarak cümleyi birleşik yapılı hale getirir.

• 🎯 İpucu: Fiilimsi (eylemsi) bulunan her cümle, yapısına göre birleşiktir.
• ✅ Örnek: "Kitap okuyan çocuklar, hayata daha geniş bir pencereden bakarlar." (Sıfat-fiil: okuyan)
• ✅ Örnek: "Onu görünce çok sevindim." (Zarf-fiil: görünce)
• ✅ Örnek: "Yüzme onun için bir tutkuydu." (İsim-fiil: yüzme)

3️⃣ Sıralı Cümle

Sıralı cümle, birbirinden virgül (,) veya noktalı virgül (;) ile ayrılan, anlamca ilişkili iki veya daha fazla bağımsız cümlenin oluşturduğu cümlelerdir. Bu cümlelerin ögeleri (özne, nesne, dolaylı tümleç vb.) ortak olabilir ya da olmayabilir.

• ✅ Örnek (Ögeleri Ortak): "Misafirler geldi, hep birlikte yemek yediler." ("Misafirler" öznesi her iki cümle için de ortaktır.)
• ✅ Örnek (Ögeleri Ortak Olmayan): "Yağmur durdu, güneş yavaş yavaş yüzünü gösterdi." (Farklı özneler ve yüklemler vardır.)

4️⃣ Bağlı Cümle

Bağlı cümle, aralarında anlam ilgisi bulunan iki veya daha fazla bağımsız cümlenin bir bağlaç (ama, fakat, lakin, ve, veya, çünkü, ancak...) ile birleştirilmesiyle oluşur.

• 🎯 İpucu: Sıralı cümleden farkı, cümlelerin sadece virgülle değil, bir bağlaçla bağlanmış olmasıdır.
• ✅ Örnek: "Dışarı çıkmak istiyordu ama hava çok soğuktu."
• ✅ Örnek: "Erken uyudu çünkü sabah erkenden işe gitmesi gerekiyordu."
• ✅ Örnek: "Ben sinemaya gideceğim veya evde kitap okuyacağım."

💡 Özet Tablosu

• 🔹 Basit Cümle: 1 Yüklem, Fiilimsi Yok
• 🔹 Birleşik Cümle: 1 Yüklem + En az 1 Fiilimsi
• 🔹 Sıralı Cümle: 2+ Yüklem, Virgül/Noktalı Virgül ile bağlanır
• 🔹 Bağlı Cümle: 2+ Yüklem, Bağlaç ile bağlanır

📌 Çözüm Stratejisi: Bir cümlenin yapısını belirlerken şu sırayı takip et:

1. Cümledeki yüklem sayısını say.
2. Birden fazla yüklem varsa, bunlar nasıl bağlanmış? (Virgül/Noktalı Virgül ise ➡️ Sıralı; Bağlaç ise ➡️ Bağlı)
3. Tek yüklem varsa, fiilimsi var mı? (Fiilimsi yoksa ➡️ Basit; Fiilimsi varsa ➡️ Birleşik)