📜 Yararlı ve Zararlı Cemiyetler
Millî Mücadele döneminde, ülkenin işgalden kurtarılması ve bağımsızlığın sağlanması için çalışan cemiyetler olduğu gibi, bu amaca zarar veren veya farklı çıkarlar peşinde koşan cemiyetler de kurulmuştur. Bu cemiyetleri iki ana grupta inceleyebiliriz.
✅ Yararlı Cemiyetler (Millî Cemiyetler)
Bu cemiyetler, Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra işgallere karşı kurulmuş, bölgesel veya ulusal düzeyde faaliyet gösteren, Millî Mücadele'yi destekleyen kuruluşlardır.
- 🛡️ Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Doğu Anadolu'nun Ermenilere verilmesi ihtimaline karşı kuruldu. Erzurum Kongresi'ni toplayarak bölgesel mücadeleden ulusal mücadeleye geçişte önemli bir rol oynadı.
- 🌊 Trabzon Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Trabzon ve çevresinin Rumlara verilmesini önlemek ve Pontus Rum Devleti kurulmasını engellemek için çalıştı.
- ⚓ İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: İzmir ve çevresinin Yunanistan'a verilmesini engellemek için propaganda ve direniş faaliyetleri yürüttü.
- 🏛️ Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Trakya'nın Yunanistan'a katılmasını önlemek amacıyla kuruldu.
- 🎓 Millî Kongre Cemiyeti: Türkler aleyhine yapılan propagandalara basın-yayın yoluyla cevap vermek ve haklı davayı dünyaya duyurmak için aydınlar tarafından kuruldu.
📌 Ortak Özellikleri:
- 💡 Türk halkının haklarını korumayı amaçladılar.
- 💡 Bölgesel olarak kuruldular ama Sivas Kongresi'nde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirildiler.
- 💡 Basın-yayın yoluyla propaganda yaparak ulusal bilinci uyandırdılar.
- 💡 İşgallere karşı hukuki ve silahlı direnişi örgütlediler.
❌ Zararlı Cemiyetler
Bu cemiyetler, ya işgalci devletlerin çıkarlarına hizmet ettikleri ya da ülkenin bölünmesini destekledikleri için Millî Mücadele'ye zarar vermişlerdir. Kendi içinde Azınlık Cemiyetleri ve Millî Varlığa Düşman Cemiyetler olarak ikiye ayrılırlar.
🔸 Azınlık Cemiyetleri
Osmanlı Devleti'ndeki azınlıkların (Rum, Ermeni, Yahudi) kurduğu ve işgalci devletlerin desteğiyle faaliyet gösteren, bağımsız devletler kurmayı amaçlayan cemiyetlerdir.
- 🇬🇷 Mavri Mira: İstanbul'daki Rum Patrikhanesi'ne bağlı olarak kuruldu. Büyük Yunanistan'ı (Megali İdea) gerçekleştirmek için çalıştı.
- ✝️ Pontus Rum Cemiyeti: Trabzon ve Samsun çevresinde bir Pontus Rum Devleti kurmak için faaliyet gösterdi.
- 🛡️ Etnik-i Eterya: Yunanistan'ın bağımsızlığını sağlamak için 19. yüzyılda kurulmuş, bu dönemde de Pontus devleti fikrini desteklemiştir.
- 🇦🇲 Hınçak ve Taşnak Sütyun Cemiyetleri: Ermeniler tarafından kurulmuş olup, Doğu Anadolu'da bağımsız bir Ermeni devleti kurmayı amaçladılar.
🔹 Millî Varlığa Düşman Cemiyetler
Bu cemiyetleri, Türklerin kurduğu ancak Millî Mücadele'ye karşı çıkan, manda ve himayeyi savunan veya saltanatçı bir tutum sergileyen cemiyetler oluşturur.
- 👑 Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası: Kurtuluşun padişaha ve halifeye bağlı kalmakla mümkün olacağını savundu.
- 🇬🇧 İngiliz Muhipleri (Sevenleri) Cemiyeti: Kurtuluşun İngiliz mandasına girmekle sağlanacağını savundu. Padişah Vahdettin ve bazı hükümet üyeleri de bu fikri destekledi.
- ⚜️ Wilson Prensipleri Cemiyeti: Amerikan mandasını savundu.
- 🔄 Kürt Teali Cemiyeti: Wilson İlkeleri'nden yararlanarak bağımsız bir Kürt devleti kurmayı amaçladı.
- 🔴 Teali İslam Cemiyeti: Kurtuluşun halifenin etrafında toplanmakla ve şeriata sıkı sıkıya bağlanmakla mümkün olacağını savundu.
🎯 Sonuç
Yararlı cemiyetler, halkı örgütleyerek ve bilinçlendirerek Kurtuluş Savaşı'nın temel taşlarını döşemişlerdir. Zararlı cemiyetler ise hem içeriden hem de dışarıdan Millî Mücadele'yi baltalamaya çalışmış, ancak Mustafa Kemal Atatürk önderliğindeki TBMM'nin kararlı politikaları sayesinde etkisiz hale getirilmişlerdir.
