🎓 11. sınıf tarih 1. dönem 2. yazılı 4. senaryo Test 1 - Ders Notu
Sevgili öğrenciler, bu ders notu, 11. sınıf tarih dersinin 1. dönem 2. yazılısında karşılaşabileceğiniz kritik konuları basitleştirerek özetlemektedir. Bu test genellikle Osmanlı Devleti'nin son dönemleri, I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı'mızın ilk aşamalarını kapsar.
📌 Osmanlı Devleti'nin Dağılma Dönemi ve Fikir Akımları
Osmanlı Devleti, 19. yüzyıldan itibaren büyük toprak kayıpları yaşamış ve iç bunalımlarla boğuşmuştur. Bu dönemde devleti kurtarmak amacıyla çeşitli fikir akımları ortaya çıkmıştır.
- Osmanlıcılık: Din, dil, ırk farkı gözetmeksizin tüm Osmanlı vatandaşlarını tek çatı altında toplama fikri. Fransız İhtilali'nin milliyetçilik akımına karşı bir çözüm olarak görülmüştür.
- İslamcılık (Ümmetçilik): Tüm Müslümanları halifenin etrafında birleştirerek devleti kurtarma fikri. II. Abdülhamid döneminde etkili olmuştur.
- Batıcılık: Batı'nın bilim ve tekniğini alarak modernleşme ve kurtuluşu sağlama fikri. Tanzimat ve Islahat Fermanları bu akımın etkisiyle çıkarılmıştır.
- Türkçülük (Turancılık): Tüm Türkleri tek bayrak altında toplama fikri. Özellikle Balkan Savaşları sonrası Osmanlıcılığın önemini kaybetmesiyle güçlenmiştir.
💡 İpucu: Bu fikir akımlarının ortaya çıkış nedenlerini (milliyetçilik, toprak kayıpları) ve hangi olaylarla güçlenip zayıfladıklarını bilmek, olaylar arası bağlantı kurmanızı sağlar.
📌 Trablusgarp ve Balkan Savaşları
Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde yaşadığı önemli savaşlardır ve I. Dünya Savaşı'na giden süreci etkilemişlerdir.
- Trablusgarp Savaşı (1911-1912): İtalya'nın sömürge arayışı nedeniyle Osmanlı'nın Kuzey Afrika'daki son toprağı olan Trablusgarp'ı işgal etmesiyle başladı. Mustafa Kemal ve Enver Paşa gibi subaylar bölgeye giderek yerel halkı örgütlemiştir.
- Uşi Antlaşması: Trablusgarp ve Bingazi İtalya'ya bırakıldı. On İki Ada ise geçici olarak İtalya'ya verildi. Osmanlı Devleti Kuzey Afrika'daki son toprağını kaybetti.
- Balkan Savaşları (1912-1913): Balkan devletleri (Karadağ, Sırbistan, Yunanistan, Bulgaristan) Osmanlı'yı Balkanlar'dan atmak amacıyla saldırdı. Osmanlı Devleti, ordunun siyasete karışması ve hazırlıksız olması nedeniyle ağır yenilgiler aldı.
- Sonuçları: Osmanlı Devleti, Edirne dahil tüm Balkan topraklarını (Arnavutluk hariç) kaybetti. Türkçülük akımı güçlendi, orduda gençleşme ve modernleşme ihtiyacı doğdu.
⚠️ Dikkat: Trablusgarp Savaşı, Mustafa Kemal'in ilk askeri başarısıdır ve halkı örgütleme yeteneğini göstermiştir. Balkan Savaşları ise Osmanlı'nın dağılma sürecini hızlandırmış ve I. Dünya Savaşı'nın fitilini ateşlemiştir.
📌 I. Dünya Savaşı (1914-1918)
Küresel çapta büyük yıkıma yol açan bu savaş, Osmanlı Devleti için de dönüm noktası olmuştur.
- Genel Nedenler: Sömürgecilik, hammadde ve pazar arayışı, milliyetçilik akımı, silahlanma yarışı, bloklaşmalar (İtilaf ve İttifak Devletleri).
- Özel Nedenler: Almanya ile İngiltere arasındaki rekabet, Fransa'nın Alsas-Loren'i geri alma isteği, Rusya'nın Panslavizm politikası.
- Savaşın Başlaması: Avusturya-Macaristan veliahdının Saraybosna'da bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi.
- Osmanlı'nın Savaşa Girmesi: Almanya'nın desteğiyle (Gobén ve Breslau gemileri olayı), kaybettiği toprakları geri alma, Turancılık idealini gerçekleştirme, kapitülasyonlardan kurtulma gibi nedenlerle İttifak Devletleri safında savaşa girdi.
- Osmanlı Cepheleri: Kafkas, Kanal, Çanakkale (tek galip cephe), Irak, Suriye-Filistin, Hicaz-Yemen, Galiçya, Romanya, Makedonya.
- Savaşın Sonu: ABD'nin savaşa girmesi ve Wilson İlkeleri'ni yayınlaması, İttifak Devletleri'nin yenilmesi.
💡 İpucu: Çanakkale Cephesi'nin sadece bir savunma savaşı olmadığını, aynı zamanda Mustafa Kemal'in askeri dehasını gösterdiği ve Kurtuluş Savaşı liderliğini perçinlediği bir cephe olduğunu unutmayın.
📌 Mondros Ateşkes Antlaşması ve İşgaller
I. Dünya Savaşı'nın sonunda Osmanlı Devleti'nin imzaladığı ve ülkeyi fiilen işgallere açık hale getiren antlaşmadır.
- Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918): Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri arasında imzalandı.
- Önemli Maddeler:
- 7. Madde: İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehdit eden herhangi bir stratejik noktayı işgal edebilecek. (Anadolu'nun işgaline hukuki zemin hazırladı)
- 24. Madde: Doğu Anadolu'da altı ilde (Vilayet-i Sitte: Erzurum, Van, Harput, Diyarbakır, Sivas, Bitlis) karışıklık çıkarsa İtilaf Devletleri bu illeri işgal edebilecek. (Ermeni devleti kurma amacı)
- Osmanlı ordusu terhis edilecek, donanma İtilaf Devletleri'nin kontrolüne geçecek, tüm haberleşme ve ulaşım araçları İtilaf Devletleri'nin denetimine girecek.
- İşgallerin Başlaması: Antlaşma sonrası Anadolu'nun dört bir yanı İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmeye başlandı. (Musul, İzmir, Antep, Maraş, Urfa vb.)
⚠️ Dikkat: Mondros'un özellikle 7. ve 24. maddeleri, Anadolu'nun işgaline yasal dayanak oluşturmuştur. Bu maddeler, Osmanlı Devleti'nin bağımsızlığını yok saymıştır.
📌 Kuvâ-yi Milliye ve Cemiyetler
Mondros sonrası başlayan işgallere karşı Türk milletinin gösterdiği ilk tepkilerdir.
- Kuvâ-yi Milliye: İşgallere karşı yerel halkın oluşturduğu düzensiz silahlı direniş birlikleridir.
- Özellikleri:
- Bölgeseldirler, kendi bölgelerini savunmuşlardır.
- Düzensiz ve disiplinsizdirler.
- İhtiyaçlarını halktan karşılamışlardır.
- TBMM'ye karşı çıkan isyanların bastırılmasında ve düzenli ordu kurulana kadar düşmanı oyalamada önemli rol oynamışlardır.
- Zararlı Cemiyetler:
- Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler: Mavri Mira, Pontus Rum, Hınçak ve Taşnak. Amaçları kendi devletlerini kurmaktır.
- Türklerin Kurduğu Cemiyetler: Teali İslam, Kürt Teali, Sulh ve Selamet-i Osmaniye, İngiliz Muhipleri, Wilson Prensipleri Cemiyeti. Amaçları farklı şekillerde kurtuluşu sağlamaktır (halifeye bağlı kalmak, manda ve himaye istemek).
- Yararlı (Milli) Cemiyetler: Anadolu ve Rumeli'nin çeşitli yerlerinde kurulan, işgallere karşı halkı bilinçlendiren ve direnişi örgütleyen cemiyetlerdir. (Trakya-Paşaeli, İzmir Müdafaa-i Hukuk, Kilikyalılar, Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk vb.)
💡 İpucu: Kuvâ-yi Milliye, Türk milletinin bağımsızlık aşkının ilk somut göstergesidir. Milli cemiyetler ise bölgesel olsalar da ulusal direnişin temellerini atmışlardır.
📌 Mustafa Kemal'in Samsun'a Çıkışı ve Genelgeler/Kongreler
Kurtuluş Savaşı'nın örgütlenme ve liderlik sürecinin başlangıcıdır.
- Samsun'a Çıkış (19 Mayıs 1919): Mustafa Kemal, 9. Ordu Müfettişi olarak Samsun'a gönderildi. Amacı bölgedeki karışıklıkları önlemekti ancak o, milli mücadeleyi başlatma fırsatı olarak gördü.
- Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919):
- "Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir." (Mücadelenin gerekçesi)
- "Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır." (Mücadelenin amacı ve yöntemi - Milli egemenlik vurgusu)
- Her ilden temsilcilerin katılımıyla Sivas'ta ulusal bir kongre toplanacağı belirtildi.
- Erzurum Kongresi (23 Temmuz-7 Ağustos 1919):
- Doğu illerini ilgilendiren bölgesel bir kongre olarak toplansa da ulusal kararlar alındı.
- "Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz." (Misak-ı Milli'nin temeli)
- "Kuvâ-yi Millîye'yi amil, millî iradeyi hâkim kılmak esastır."
- Manda ve himaye fikri ilk kez reddedildi.
- Temsil Heyeti oluşturuldu (başkanı Mustafa Kemal).
- Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919):
- Tüm yurdun katılımıyla toplanan ulusal bir kongredir.
- Erzurum Kongresi kararları genişletilerek onaylandı.
- Manda ve himaye kesin olarak reddedildi.
- Tüm milli cemiyetler "Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adı altında birleştirildi.
- İrade-i Milliye gazetesi çıkarıldı.
- Temsil Heyeti'nin yetkileri tüm yurdu kapsayacak şekilde genişletildi.
⚠️ Dikkat: Amasya Genelgesi, Kurtuluş Savaşı'nın programını ortaya koymuştur. Erzurum ve Sivas Kongreleri ise milli mücadelenin örgütlenmesinde ve ulusal birliğin sağlanmasında hayati öneme sahiptir. Manda ve himaye fikrinin ilk kez Erzurum'da reddedilip Sivas'ta kesinleştiğini unutmayın.
📌 Son Osmanlı Mebusan Meclisi ve Misak-ı Millî
Milli Mücadele'nin İstanbul'daki yansımaları ve ulusal sınırlarımızın ilanı.
- Amasya Görüşmeleri (Ekim 1919): Temsil Heyeti ile İstanbul Hükümeti arasında yapıldı. İstanbul Hükümeti, Temsil Heyeti'nin varlığını resmen tanıdı. Mebusan Meclisi'nin toplanması kararlaştırıldı.
- Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nin Açılması: Seçimler yapıldı ve meclis İstanbul'da açıldı. Mustafa Kemal, güvenlik nedeniyle İstanbul'a gitmedi.
- Misak-ı Millî (Milli Ant): Mebusan Meclisi tarafından kabul edilen ve Türk vatanının sınırlarını çizen ulusal yemin metnidir.
- Misak-ı Millî Maddeleri:
- Mondros Ateşkesi imzalandığında işgal edilmemiş Türk toprakları bir bütündür, bölünemez.
- Elviye-i Selase'de (Kars, Ardahan, Batum) halk oylaması yapılacaktır.
- Batı Trakya'nın geleceği halk oylamasına bırakılacaktır.
- İstanbul ve Marmara'nın güvenliği sağlandığı takdirde boğazların dünya ticaretine açılması kabul edilecektir.
- Azınlıklara, komşu ülkelerdeki Müslümanlara verilen haklar kadar hak tanınacaktır.
- Siyasi, adli ve mali gelişmemizi engelleyen sınırlamalar (kapitülasyonlar) kaldırılacaktır.
- İstanbul'un İşgali (16 Mart 1920): İtilaf Devletleri, Misak-ı Millî kararlarının alınması üzerine İstanbul'u resmen işgal etti ve Mebusan Meclisi'ni dağıttı.
💡 İpucu: Misak-ı Millî, Kurtuluş Savaşı'nın siyasi hedefi ve yeni Türk devletinin sınırlarının temel belgesidir. İstanbul'un işgali ise TBMM'nin açılmasına zemin hazırlamıştır.
📌 Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Açılması (23 Nisan 1920)
Milli egemenliğe dayalı yeni Türk devletinin temellerinin atılması.
- Açılma Nedenleri:
- İstanbul'un işgali ve Mebusan Meclisi'nin dağıtılması.
- Temsil Heyeti'nin görevini tamamlaması.
- Milli iradeyi temsil edecek bir kurum ihtiyacı.
- Özellikleri:
- Kurucu meclistir.
- Olağanüstü yetkilere sahiptir (yasama, yürütme, yargı yetkileri kendisinde toplandı - Güçler Birliği ilkesi).
- Ulusal egemenliği esas almıştır.
- Meclis hükümeti sistemi benimsenmiştir (bakanlar tek tek meclis içinden seçilir).
- Meclis başkanı aynı zamanda hükümetin de başkanıdır.
- Partileşme yoktur, vekiller gruplar halinde çalışmıştır.
- İlk Çalışmaları:
- Hıyanet-i Vataniye Kanunu'nu çıkardı (vatana ihanet edenleri yargılamak için).
- İstiklal Mahkemeleri'ni kurdu (kanunları uygulamak için).
- Düzenli ordu kurma çalışmalarına başladı.
- Sevr Antlaşması'nı tanımadığını ilan etti.
⚠️ Dikkat: TBMM'nin açılmasıyla milli egemenlik ilkesi fiilen hayata geçirilmiştir. Güçler Birliği ilkesi, hızlı karar alıp uygulamak ve ülkeyi savaş koşullarında yönetmek amacıyla benimsenmiştir.
