Soru:
60° Kuzey enleminde yüzeyden yukarı doğru çıkıldıkça, rüzgarın yönünü belirleyen temel faktör aşağıdakilerden hangisidir?
- A) Yüzey sürtünmesi
- B) Yerçekimi
- C) Basınç gradyanı
- D) Coriolis kuvveti
- E) Dünya'nın günlük hareketi
Çözüm:
💡 Bu soru, üst seviye rüzgarlarını (örneğin jet rüzgarları) etkileyen faktörü sorguluyor.
- ➡️ Birinci adım: Rüzgar, yatay yönde yüksek basınçtan alçak basınca doğru eser. Bu itici güce Basınç Gradyan Kuvveti denir.
- ➡️ İkinci adım: Ancak Dünya döndüğü için, hareket halindeki hava kütleleri üzerinde Coriolis kuvveti etki eder ve rüzgarı yolundan saptırır (Kuzey Yarımküre'de sağa).
- ➡️ Üçüncü adım: Yüzeyde rüzgar, basınç gradyanı + Coriolis kuvveti + Sürtünme kuvveti tarafından belirlenir. Sürtünme, rüzgar hızını ve Coriolis etkisini azaltır.
- ➡️ Dördüncü adım: Soruda "yüzeyden yukarı doğru çıkıldıkça" ifadesi kritiktir. Yükseklere çıkıldıkça sürtünme etkisi ihmal edilebilir düzeye iner. Bu seviyelerde rüzgar, basınç gradyan kuvveti ve Coriolis kuvvetinin dengelendiği bir durumda, yüksek basıncın sağından alçak basıncın solundan eser. Bu rüzgarlara jeostrofik rüzgar denir.
✅ Yüzeyden yukarı çıkıldığında sürtünme ortadan kalktığı için, rüzgarın yönünü belirleyen temel faktörler Basınç Gradyanı ve ona dik etki eden Coriolis Kuvveti'dir. Seçeneklerde Coriolis doğrudan verilmiş. Doğru seçenek D'dir.
