Soru:
Islahat Fermanı, Tanzimat Fermanı'na kıyasla "eşitlik" vurgusunda nasıl bir farklılık ortaya koymuştur? Bu farklılığın Osmanlı toplumunda yarattığı en önemli tepki ne olmuştur?
Çözüm:
💡 İki fermanı karşılaştırarak Islahat Fermanı'nın getirdiği radikal değişimi ve toplumsal yansımasını analiz edelim.
- ➡️ Birinci Adım: Tanzimat Fermanı (1839), "can, mal, namus güvenliği" ve "vergide adalet" gibi konularda genel bir eşitlik ilkesinden bahseder. Ancak bu, daha çok padişahın tebaasına yönelik bir "adalet" vaadi şeklindedir ve uygulamada Müslüman-Gayrimüslim ayrımını tamamen ortadan kaldırmamıştır.
- ➡️ İkinci Adım: Islahat Fermanı (1856) ise eşitlik vurgusunu çok daha somut, doğrudan ve din temelinde ele alır. Din ve mezhep farkı gözetilmeksizin tüm Osmanlı vatandaşlarının kanun önünde mutlak eşitliğini ilan eder. Gayrimüslimlere askeri ve sivil okullara girme, devlet memuru olma ve mahkemelerde eşit şahitlik hakkı gibi ayrıcalıklar tanır.
- ➡️ Üçüncü Adım: Bu radikal değişiklik, özellikle Müslüman halk ve geleneksel devlet bürokrasisi içinde büyük bir hoşnutsuzluk ve tepkiye yol açmıştır. Yüzyıllardır "yöneten" konumunda olan Müslümanlar, gayrimüslimlerin kendileriyle aynı haklara sahip olmasını "imtiyaz kaybı" olarak görmüş ve "Müslümanın gayrimüslime eşit kılınması" fikrine karşı çıkmışlardır.
✅ Sonuç: Islahat Fermanı, Tanzimat'a göre eşitlik ilkesini daha somut ve din temelinde radikal bir şekilde uygulamaya koymuştur. Bu durum, Osmanlı toplumunda Müslümanlar arasında ciddi bir tepki ve huzursuzluk yaratarak, toplumsal ayrışmayı derinleştiren bir etki yapmıştır.
