Soru:
Bir tarihçi, "II. Dünya Savaşı'nda Türkiye'nin İzlediği Dış Politika" üzerine bir makale yazmaktadır. Çalışmasında, dönemin başbakanı \( \hat{I} \)smet \( \hat{I} \)nönü'nün TBMM'de yaptığı bir konuşmanın tutanaklarını ve aynı dönemde ABD Dışişleri Bakanlığı'nın yayımladığı bir resmi belgeyi kullanmıştır. Tarihçi, bu iki belgeyi kullanırken onlara iç tenkit ve dış tenkit yöntemlerini uygulamalıdır. Bu iki tenkit (eleştiri) yöntemi arasındaki farkı, verilen örnek belgeler üzerinden açıklayınız.
Çözüm:
💡 Tenkit (kritik), kaynakların güvenilirliğini sorgulama sürecidir. Dış tenkit belgenin dış yapısına, iç tenkit ise içeriğine yöneliktir.
- ➡️ Dış Tenkit (Belge Kritiği): Belgenin gerçek olup olmadığını anlamak için yapılır. Tarihçi şu soruları sorar:
- ➡️ Bu belge gerçekten \( \hat{I} \)smet \( \hat{I} \)nönü'ye mi ait? İmzası, dili, kağıdı, mürekkebi dönemin özelliklerine uygun mu?
- ➡️ ABD belgesi resmi arşivlerden mi alındı, yoksa sahte olabilir mi?
- ➡️ Her iki belge de tarihlenmiş mi? Tarihleri doğru mu?
Yani dış tenkit, belgenin "orijinalliğini" ve "dış özelliklerini" kontrol eder.
- ➡️ İç Tenkit (Metin Kritiği): Belgenin içeriğinin doğru ve güvenilir olup olmadığını anlamak için yapılır. Tarihçi şu soruları sorar:
- ➡️ \( \hat{I} \)nönü konuşmasında söyledikleri ile gerçekte yaptıkları tutarlı mı? Siyasi bir amaçla gerçeği çarpıtmış olabilir mi?
- ➡️ ABD belgesindeki bilgiler, Türkiye hakkında doğru veriler mi içeriyor? İstihbarat hataları veya önyargılar olabilir mi?
- ➡️ Her iki belgedeki ifadeler, o dönemin koşulları içinde anlamlı mı?
Yani iç tenkit, belgenin "içeriğinin güvenilirliğini" ve "anlamını" sorgular.
✅ Sonuç olarak, tarihçi önce dış tenkit ile belgelerin sahte olup olmadığını anlar, ardından iç tenkit ile bu belgelerde yazılanların ne kadarının doğru ve objektif olduğunu değerlendirir. Böylece araştırmasını sağlam kaynaklara dayandırmış olur.
