Soru:
"Ağaçtaki kuşları izliyordu." cümlesinde geçen ses olaylarını (ünsüz yumuşaması, ünsüz benzeşmesi, ünlü düşmesi) sırasıyla bulunuz.
Çözüm:
💡 Bu cümlede birden fazla ses olayı bir arada bulunmaktadır. Ses olaylarını kelime kelime ve adım adım inceleyelim.
- ➡️ 1. Kelime: "Ağaçtaki"
"Ağaç" ismine "-de" hal eki (-ta, -te) gelmiş. "Ağaç-ta" şeklinde yazılmalıydı. Ancak "ç" sert ünsüzü, yanına gelen "d" yumuşak ünsüzünü kendine benzeterek "t" yapmıştır. (sertleşmiş). ✔️ Bu bir ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (Sertleşme) olayıdır. "Ağaç-ta" → "Ağaçta". "-ki" eki ayrı bir ek olduğu için burada bir yumuşama aranmaz.
- ➡️ 2. Kelime: "kuşları"
Bu kelimede belirgin bir ses olayı yoktur. "Kuş" ismine çoğul eki "-lar" ve belirtme hal eki "-ı" gelmiştir.
- ➡️ 3. Kelime: "izliyordu"
Bu kelimede iki ses olayı vardır.
a) "izle-" fiiline "-yor" eki gelmiş. "izle-yor" → "izliyor". ✔️ "e" ünlüsü daralarak "i" olmuştur. Bu bir ÜNLÜ DARALMASI olayıdır. (Soruda istenen ünlü düşmesi değil, daralmadır. Ancak bu kelimedeki diğer olayı görmek için önemli).
b) "izle-" fiiline "-yor" eki ve ardından "-du" (bilinen geçmiş zaman eki) gelmiş. "-du" eki, kendinden önceki "r" yumuşak ünsüzünden dolayı "-dü" şeklinde incelir, bu bir ünlü uyumudur. Burada bir ses OLAYI yoktur.
✅ Fakat sorunun odağında "Ağaçtaki" kelimesindeki ÜNSÜZ BENZEŞMESİ ve "izliyordu" kelimesindeki ÜNLÜ DARALMASI vardır. "Ünlü düşmesi" bu cümlede yoktur. Cevap olarak: Ünsüz yumuşaması yoktur, Ünsüz benzeşmesi vardır (Ağaçtaki), Ünlü düşmesi yoktur (Ünlü daralması vardır).
