Soru:
"Sakalımı uzattım, kişnatmadın da / Kına yak da gel, kına yak da gel" dizeleriyle başlayan ürün, Anonim Halk Edebiyatı'nın hangi türüne aittir? Bu türün bir özelliğini belirterek, verilen dizelerdeki söz sanatını (\( \frac{1}{2} \) puan) bulunuz.
Çözüm:
💡 Bu soruda önce tür tespiti, ardından söz sanatı analizi yapmamız gerekiyor.
- ➡️ 1. Adım: Tür Tespiti: Dizelerde doğaçlama söylenmiş, genellikle karşılıklı atışma havasında, belli bir ezgiyle söylenen ve ilk dizesiyle anılan bir yapı görüyoruz. Bu özellikler, bu metnin bir türkü değil, bir ağıt da olmadığını, daha çok eğlence amaçlı söylenen türkülü bir halk tiyatrosu ürünü olduğunu düşündürür. Bu tür, Köroğlu veya Karacaoğlan değil, doğaçlama ve müzikli bir oyundur. Bu özellikler onun bir Köy Seyirlik Oyunu içindeki türkülü bir bölüm veya doğrudan bir tekerleme değil, aşık atışması da değildir. Daha ziyade, özellikle düğünlerde söylenen, mani tarzında karşılıklı söylenebilen ve "Kına Yakma" gibi bir geleneği işaret eden bu türe türkü denir. Ancak bu özel bağlamda, düğünlerde söylenen bu tür ezgili ürünler genellikle "türkü" başlığı altında toplanır. Kesin tür ismi: Türkü'dür. Bir özelliği: Belli bir ezgi ile söylenir ve anonimdir.
- ➡️ 2. Adım: Söz Sanatını Bulma: "Sakalımı uzattım, kişnatmadın" ifadesine bakalım. "Kişnatmak", "kışlatmak" anlamına gelir ve sakalı bir canlı varlık (koyun, keçi sürüsü) gibi düşünerek onu "kışlatmamak" yani uzun sakalı soğukta bırakmak, ona bakmamak anlamında kullanılmıştır. Bu, insan dışı bir varlığa (sakala) insana özgü bir nitelik (kışı geçirmek) yükleme sanatıdır. Bu sanat teşhis (kişileştirme)'tir.
✅ Sonuç: Bu ürün bir türküdür. Türküler anonimdir ve belli bir ezgiyle söylenir. Verilen dizelerdeki "kişnatmadın" sözcüğüyle teşhis (kişileştirme) sanatı yapılmıştır.
