Soru:
Aşağıdaki metin Anonim Halk Edebiyatı'nın düz yazı (\(düz \ yazı\)) türlerinden biridir. Bu metnin türünü belirleyiniz ve bu türün bir özelliğini yazınız.
"Vaktiyle bir padişah, ülkesindeki en akıllı kişiyi bulmak için bir yarışma düzenler. Yarışmanın kuralı basittir: Sarayın önüne çok büyük bir taş koydurur. Kim gelip geçerse bu taşı görür ve ya etrafından dolaşır ya da geri döner. Sonunda, küçük bir çocuk taşın yanına gelir ve bir kenara iter. Taşın altında bir kese altın ve bir not vardır. Notta, 'Bu altınlar, taşı yerinden kımıldatan kişiye aittir.' yazmaktadır. Padişah, aradığı akıllı kişiyi böylece bulmuştur."
Çözüm:
💡 Bu metni tür olarak sınıflandırmak için olay örgüsü, karakterler ve anlatımın amacına bakmalıyız.
- ➡️ 1. Adım: Temel Özellikleri İncele: Metin, nesir (düz yazı) şeklindedir. Anonimdir, yani yazarı belli değildir. Oldukça kısa ve derli topludur. Yaşanmış bir olay değil, kurgusal bir olay anlatır.
- ➡️ 2. Adım: Türleri Eleme: Bu bir masal mı, fıkra mı, efsane mi yoksa hikaye mi?
- Masal: Genellikle "bir varmış bir yokmuş" ile başlar, olağanüstü öğeler (peri, dev, sihir) içerir. Bu metinde olağanüstü öğe yoktur.
- Fıkra: (Nasreddin Hoca fıkraları gibi) Güldürücü ve düşündürücü kısa hikayelerdir. Bu metnin temel amacı güldürmek değil, bir ders vermektir.
- Efsane: İnanışlara dayalı, genellikle kutsal veya olağanüstü olayları konu alır. Bu metin daha gündelik ve gerçekçidir.
- ➡️ 3. Adım: Doğru Türü Bulma: Metin, gündelik yaşamdan alınmış, kısa, yoğun, sürükleyici bir olay örgüsüne sahiptir ve sonunda okuyucuya bir ders (\("Akıllı kişi engelleri aşandır"\)) vermektedir. Bu özellikler onun bir hikaye (Anonim Halk Hikayesi) olduğunu gösterir. Daha spesifik olarak, bu tür kısa, anonim ve ders verici hikayelere fabl da denebilir, ancak hayvan karakterleri olmadığı için en doğru tanım anonim halk hikayesi veya kıssa'dır. Genel kabul görmüş tür ismi Halk Hikayesi'dir.
- ➡️ 4. Adım: Özellik Yazma: Bu türün bir özelliği; sözlü gelenekte yaşaması, kuşaktan kuşağa aktarılması ve genellikle bir öğüt (ders) vermesidir.
✅ Sonuç: Bu metin, Anonim Halk Edebiyatı'nın düz yazı türlerinden Halk Hikayesi'dir. Bu türün bir özelliği, sözlü gelenekle yaşatılması ve çoğunlukla eğitici (didaktik) bir nitelik taşımasıdır.
