İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı - 10. Sınıf Edebiyat Ders Notları
📜 10. Sınıf Edebiyat: İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı (Sagu, Koşuk, Sav)
Merhaba! Bu ders notumuzda, Türk edebiyatının en köklü ve ilk dönemini, yani İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatını ve bu dönemin üç önemli sözlü ürününü (Sagu, Koşuk, Sav) öğreneceğiz. Bu konu, milli kültürümüzün ve edebi zevkimizin temelini anlamak için çok önemlidir. Hazırsanız, tarihin derinliklerine doğru bir yolculuğa çıkıyoruz!
🏹 Dönemin Genel Özellikleri
- 📅 Zaman Aralığı: Türklerin İslamiyet'i kabul etmesinden önceki dönem (MS 10. yüzyıla kadar).
- 🗣️ Taşıyıcı: Tamamen sözlü edebiyat ürünleridir. Yazılı eser çok azdır.
- 👨👩👧👦 Ortam: Ürünler, ozan, kam, baksı, şaman adı verilen kişiler tarafından kopuz eşliğinde söylenirdi.
- 🌍 Konu: Göçebe hayat, doğa, kahramanlık, ölüm, aşk, atasözleri gibi toplumun tüm yaşamını yansıtan konular işlenir.
- 🎵 Nazım Birimi: Dörtlükler kullanılmıştır.
- ✍️ Ölçü: Hece ölçüsü (genellikle 7'li, 8'li, 11'li).
🎭 Üç Önemli Sözlü Ürün: Sagu, Koşuk, Sav
Bu dönemin en belirgin ve günümüze kadar ulaşmış ürünleri şunlardır:
1. 😔 SAGU (Ağıt)
Sagu, bir kişinin ölümünden duyulan acıyı, onun kahramanlıklarını ve iyiliklerini anlatmak için söylenen ağıt şiirleridir.
- Amacı: Ölen kişiyi övmek ve yas tutmak.
- Konusu: Genellikle alp denilen kahramanların, hükümdarların (kağanların) ölümü.
- Günümüzdeki Karşılığı: Anadolu'da söylenen ağıtlar.
- Önemli Örnek: Alp Er Tunga Sagusu. Destan kahramanı Alp Er Tunga'nın ölümü üzerine söylenmiştir. "Alp Er Tunga öldü mü?" dizesiyle başlar.
2. 💃🎶 KOŞUK (Şenlik Şiiri)
Koşuk, sığır (av şenlikleri) ve şölen (dini ve milli ziyafetler) adı verilen toplantılarda, eğlence amacıyla söylenen lirik şiirlerdir.
- Amacı: Eğlendirmek, coşkuyu artırmak.
- Konusu: Aşk, doğa güzellikleri, yiğitlik, av.
- Günümüzdeki Karşılığı: Halk edebiyatındaki koşma nazım şeklinin ilk örneği sayılır.
- Özellik: Kafiye düzeni genellikle aaab, cccb, dddb... şeklindedir (yarım kafiye).
3. 💡 SAV (Atasözü)
Sav, Türk toplumunun binlerce yıllık deneyim, gözlem ve düşüncelerini kısa, özlü, kalıplaşmış sözlerle anlatan atasözleridir.
- Amacı: Bir düşünceyi, öğüdü, tecrübeyi en etkili şekilde aktarmak.
- Konusu: Hayatın her alanı (ahlak, toplum düzeni, pratik bilgiler).
- Günümüzdeki Karşılığı: Bugün kullandığımız atasözleri.
- Önemli Örnekler:
- "Aç ne yemez, tok ne demez."
- "Yılan kendi eğrisini bilmez, deve boynun eğri der."
- "Bin bilsen de bir bilene danış."
📚 Yazılı Edebiyat: Göktürk ve Uygur Metinleri
Bu dönemin yazılı olarak günümüze ulaşan en önemli eserleri şunlardır:
- 🗿 Göktürk (Orhun) Yazıtları (8. yy): Türk edebiyatının ve tarihinin ilk yazılı belgeleri. Bilge Kağan, Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir. Siyasi bir beyanname ve öğüt niteliğindedir. Türk adının geçtiği ilk Türkçe metindir.
- 📖 Uygur Metinleri: Uygurlar döneminde Budizm ve Maniheizm dinlerine ait çeviri metinler ve hikayeler yazıya geçirilmiştir. Kağıt kullanılmıştır. Altun Yaruk en önemli örneğidir.
✅ Özet Tablo
Aklınızda kalması için üç ana ürünü karşılaştıralım:
- Sagu → Ölüm konulu → Ağıt → Hüzünlü bir eda.
- Koşuk → Aşk, Doğa, Şenlik konulu → Koşmanın temeli → Coşkulu bir eda.
- Sav → Öğüt, Tecrübe konulu → Atasözü → Öğretici bir eda.
🎯 Sonuç: İslamiyet öncesi Türk edebiyatı, milli kimliğimizin ve edebiyatımızın temel taşıdır. Sagu, koşuk ve savlar, atalarımızın duygularını, düşüncelerini ve yaşam biçimini anlamamız için birer hazinedir. Bu ürünleri, onların hangi ortamlarda doğduğunu ve neyi ifade ettiklerini bilmek, konuyu kavramak için en önemli noktadır. Bir sonraki konumuzda, bu dönemin diğer önemli ürünü olan destanlarla devam edeceğiz. Çalışmalarınızda başarılar!
