Deyim Aktarması (Anlam Aktarması)
Deyim aktarması, bir sözcüğün asıl anlamı dışında, başka bir kavramı veya varlığı benzerlik, yakınlık, parça-bütün ilişkisi gibi çeşitli nedenlerle karşılamak için kullanılmasıdır. Yani, bir kelimenin anlamının genişletilerek veya kaydırılarak yeni bir anlam kazanmasıdır. Dilimizi daha renkli, canlı ve zengin hale getiren önemli bir anlam olayıdır.
Deyim Aktarması Türleri
Deyim aktarmaları genellikle dört ana başlıkta incelenir:
-
İnsandan Doğaya Aktarmalar: İnsana ait özelliklerin (duygu, düşünce, davranış) doğadaki varlıklara aktarılmasıdır. Bu, en yaygın kullanılan aktarma türüdür.
- "Hüzünlü bir sonbahar akşamıydı." (Hüzün, insana ait bir duygudur; akşama aktarılmıştır.)
- "Yorgun dağlar."
- "Öfkeli deniz."
- "Gülümseyen yüzüyle papatya bana bakıyordu."
-
Doğadan İnsana Aktarmalar: Doğadaki varlıklara ait özelliklerin insanlara aktarılmasıdır.
- "Çok tatlı bir çocuk." (Tat, doğadaki bir besine aittir; insana aktarılmıştır.)
- "Sert bakışları vardı." (Sertlik, bir cismin özelliğidir.)
- "Dikenli sözler."
- "Köpek gibi havlayan adam."
-
Duyular Arası Aktarmalar: Beş duyumuzdan birine ait bir kavramın, başka bir duyuya aktarılmasıdır.
- "Sıcak bir sesi vardı." (Dokunma duyusundan "sıcak", işitme duyusuna "ses"e aktarılmıştır.)
- "Keskin bir koku." (Dokunma duyusundan "keskin", koku alma duyusuna aktarılmıştır.)
- "Acı bir çığlık." (Tat alma duyusundan "acı", işitme duyusuna aktarılmıştır.)
- "Parlak bir melodi." (Görme duyusundan "parlak", işitme duyusuna aktarılmıştır.)
-
Soyuttan Somuta veya Somuttan Soyuta Aktarmalar: Somut bir varlığın adının soyut bir kavram için, ya da soyut bir kavramın adının somut bir varlık için kullanılmasıdır.
- "Bu işi omuzlamak zorundayız." (Somut bir eylem "omuzlamak", soyut bir sorumluluk için kullanılmıştır.)
- "Hayatta bazı engeller vardır." (Somut "engel", soyut zorluklar için kullanılmıştır.)
- "Işık saçan bir kişilik." (Somut "ışık", soyut "aydınlatıcı fikir" için kullanılmıştır.)
Neden Önemlidir?
Deyim aktarması, dilin sınırlı kelime hazinesiyle sınırsız anlamları ifade etmemizi sağlar. Özellikle edebiyatta mecaz, istiare, kişileştirme gibi sanatların temelini oluşturur. Günlük konuşma dilimizi de daha etkili, çarpıcı ve imgeli hale getirir.
Özetle: Deyim aktarması, bir kelimenin gerçek anlamından uzaklaşarak, bir benzerlik veya ilişki kurmak suretiyle başka bir kavramı karşılamasıdır. Dilin anlatım gücünü artıran temel mekanizmalardan biridir.
