Harita Nedir?
Yeryüzünün tamamının veya bir bölümünün, belli bir ölçek dahilinde küçültülerek bir düzlem üzerine aktarılmış haline harita denir. Haritalar, mekanı anlamamızı sağlayan en önemli araçlardan biridir; bu nedenle "mekanın aynası" olarak adlandırılırlar.
Bir Çizimin Harita Özelliği Taşıması İçin Gerekenler
- Kuşbakışı Görünüm: Harita, yeryüzü şekillerine yukarıdan (bir kuş gibi) bakılarak çizilmelidir.
- Ölçekli Olması: Harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara oranını belirten bir ölçeğe sahip olmalıdır.
- Bir Düzleme Aktarılmış Olması: Yuvarlak olan Dünya yüzeyi, harita üzerinde düz bir şekilde gösterilmelidir.
Harita Ölçeği
Haritanın ne kadar küçültüldüğünü gösteren orana ölçek denir. İki çeşit ölçek vardır:
- Kesir Ölçek: Küçültme oranının kesirli sayılarla ifade edildiği ölçek türüdür. Örneğin, 1/1.000.000 (1'e 1 milyon) ölçeği, harita üzerindeki 1 cm'nin gerçekte 1.000.000 cm (yani 10 km) olduğunu gösterir.
- Çizgi (Grafik) Ölçek: Harita üzerinde bir doğru çizgisi üzerinde eşit bölümlere ayrılarak gösterilen ölçektir. Harita boyutu değişse bile (fotokopi ile küçültme/büyütme) bu ölçek doğru sonuç verir.
Harita Çeşitleri
Haritalar genel olarak iki ana başlıkta incelenir:
1. Ölçeklerine Göre Haritalar
- Büyük Ölçekli Haritalar
- Ölçekleri 1/200.000'den daha büyük olan haritalardır. (Örn: 1/50.000, 1/25.000)
- Küçültme oranı azdır, bu nedenle ayrıntıyı gösterme gücü fazladır.
- Planlar, topoğrafya haritaları ve şehir haritaları bu gruba girer.
- Küçük Ölçekli Haritalar
- Ölçekleri 1/500.000'den daha küçük olan haritalardır. (Örn: 1/1.000.000)
- Küçültme oranı fazladır, geniş alanları gösterirler ancak ayrıntı azdır.
- Duvar haritaları ve atlaslar bu gruba girer.
2. Konularına Göre Haritalar
- Fiziki Haritalar: Yeryüzü şekillerini (dağ, ova, plato, vadi vb.) gösteren haritalardır. Renklendirme yöntemi yaygın olarak kullanılır. (Örn: Yeşil: Ovalar, Kahverengi: Dağlar)
- Siyasi (İdari) Haritalar: Ülke, il, ilçe sınırlarını gösteren haritalardır.
- Beşeri ve Ekonomik Haritalar: Nüfus, göç, tarım, sanayi, turizm gibi konuları gösteren tematik haritalardır.
Haritalarda Yer Şekillerini Gösterme Yöntemleri
- Renklendirme Yöntemi: Farklı yükseklikler farklı renklerle gösterilir. En yaygın kullanılan yöntemdir.
- Gölgelendirme Yöntemi: Işığın bir yönden geldiği varsayılarak, yer şekillerinin gölgeleri çizilir. Haritaya kabartı hissi verir.
- Tarama Yöntemi: Eğimli yamaçlar, eğim derecesine göre kalın, sık veya ince, seyrek çizgilerle taranır.
- Kabartma Yöntemi: Yer şekilleri gerçeğe uygun olarak maket gibi kabartılarak yapılır. En gerçekçi yöntemdir ancak yapımı zor ve taşınması zahmetlidir.
- İzohips (Eş Yükselti Eğrisi) Yöntemi: Aynı yükseklikteki noktaların birleştirilmesiyle oluşturulan kapalı eğrilerdir. Deniz seviyesinden itibaren çizilirler ve haritada en fazla bilgiyi bu yöntem verir.
İzohips Haritalarını Okuma
- İzohipsler birbirini kesmezler.
- Birbirini çevrelemeyen komşu iki izohipsin yükseltisi aynıdır.
- İzohipslerin sık geçtiği yerlerde eğim fazla, seyrek geçtiği yerlerde eğim azdır.
- İzohipslerin "V" şeklinde girinti yaptığı yerler vadidir. Girintinin açık tarafı eğimin aşağısını gösterir.
- İzohipslerin "U" şeklinde girinti yaptığı yerler sırtlardır.
- Çanak şeklindeki çukurluklar, yükseltinin azaldığını göstermek için içe doğru ok işaretiyle belirtilir.
Haritalar, coğrafi bilgi sistemleri (CBS) gibi teknolojilerle günümüzde çok daha gelişmiş hale gelmiş, hayatımızın vazgeçilmez bir parçası olmuştur.
