🌍 11. Sınıf Coğrafya: Doğal Sistemler
Coğrafya, insan ve doğal çevre arasındaki ilişkiyi inceleyen bir bilimdir. 11. sınıf coğrafya dersinde, doğal sistemlerin işleyişini ve bu sistemlerin insan yaşamı üzerindeki etkilerini detaylı bir şekilde öğreneceğiz.
🌋 İç Kuvvetler
Yer kabuğunun derinliklerinden kaynaklanan ve yeryüzünü şekillendiren kuvvetlere iç kuvvetler denir. Bu kuvvetler, enerjisini yerin iç ısısından (magma) alır.
- ✅ Orojenez (Dağ Oluşumu): Yan basınçların etkisiyle tortul tabakaların kıvrılması veya kırılmasıyla dağlar oluşur. Kıvrım dağları (Toroslar) ve kırık dağları (Kazdağları) bu şekilde oluşmuştur.
- 🌋 Volkanizma: Magmanın yer kabuğunun zayıf noktalarından yeryüzüne çıkması olayıdır. Volkanik patlamalar sonucu volkan konileri, lav platoları ve kalderalar oluşur.
- 🏔️ Epirojenez (Kıta Oluşumu): Yer kabuğunun geniş alanlı, yatay yönde ve yavaş şekilde alçalıp yükselmesidir. Türkiye, epirojenik hareketler sonucu genel olarak yükselen bir ülkedir.
- ⚡ Depremler (Seizma): Yer kabuğundaki fay hatları boyunca biriken enerjinin aniden boşalmasıyla oluşan titreşimlerdir.
💧 Dış Kuvvetler
Enerjisini Güneş'ten alan ve yeryüzünü aşındırıp, biriktirerek şekillendiren kuvvetlerdir. İç kuvvetlerin oluşturduğu yüksek yerleri aşındırırlar.
- 🌊 Akarsular: Aşındırma, taşıma ve biriktirme yaparak vadiler, menderesler ve deltalar oluştururlar.
- 💨 Rüzgarlar: Özellikle kurak ve bitki örtüsünün zayıf olduğu bölgelerde etkilidir. Mantar kaya, tafoni gibi şekilleri oluşturur.
- 🧊 Buzullar: Yüksek dağlık alanlarda ve kutup bölgelerinde etkilidir. Sirk gölleri, moren setleri gibi şekiller bırakırlar.
- 🌫️ Yer Altı Suları: Kireçtaşlarını eriterek karstik şekilleri (obruk, mağara, traverten) oluştururlar.
⛅ Türkiye'nin İklimi ve Bitki Örtüsü
Türkiye, matematik ve özel konumu nedeniyle üç farklı iklim tipinin etkisi altındadır. Bu durum, ülkemizdeki bitki örtüsü çeşitliliğini de artırmıştır.
- ☀️ Akdeniz İklimi: Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Bitki örtüsü makidir.
- 🌧️ Karadeniz İklimi: Her mevsim yağışlıdır. Bitki örtüsü ormandır.
- ❄️ Karasal İklim: Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlıdır. Bitki örtüsü bozkır (step)dır.
🌍 Türkiye'nin Yer Şekilleri ve Etkileri
Türkiye, ortalama yüksekliği fazla olan ve engebeli bir ülkedir. Bu durumun birçok sonucu vardır:
- 📏 Kısa mesafelerde iklim, bitki örtüsü ve toprak özellikleri hızla değişir.
- 🚗 Ulaşım zorlaşır, yollar ve tüneller maliyetli olur.
- ⚡ Akarsular enerji potansiyeli yüksektir.
- 🏞️ Kıyı ile iç kesimler arasında iklim farklılıkları belirgindir.
🎯 Önemli Hatırlatmalar
💡 İç kuvvetler yeryüzünün kabarık yerlerini (dağları) oluştururken, dış kuvvetler onları aşındırarak düzleştirmeye çalışır. Bu sürece jeolojik denge denir.
📌 Türkiye, Alp-Himalaya dağ oluşum kuşağı üzerinde yer aldığı için genç ve hareketli bir jeolojik yapıya sahiptir. Bu nedenle deprem riski yüksektir.
