🏞️ 2026 TYT Coğrafya: Karstik Şekiller Dünyasına Giriş
Karstik arazi, kolayca çözünebilen kayaçların (genellikle kireçtaşı) bulunduğu bölgelerde, suyun etkisiyle oluşan özel yer şekillerine sahip bir alandır. Bu şekiller zamanla oluşur ve coğrafyayı ilginç kılar. Şimdi bu şekillerden bazılarına yakından bakalım: Lapya, Dolin, Uvala ve Polye.
💧 Lapya Nedir?
Lapyalar, karstik arazilerde yüzey sularının kireçtaşını eritmesiyle oluşan küçük oluk veya yarıklardır. Genellikle çıplak kireçtaşı yüzeylerinde görülürler. Farklı boyutlarda ve şekillerde olabilirler.
- 📏 Oluşumu: Yağmur suları veya eriyen kar suları, kireçtaşı yüzeyindeki çatlaklardan sızar. Bu sular, kireçtaşını yavaş yavaş eriterek oluklar oluşturur.
- 📍 Görünümü: Lapyalar, yüzeyde birbirine paralel veya karışık şekilde uzanan keskin sırtlarla ayrılmış küçük oyuklar şeklindedir.
🕳️ Dolin Nedir?
Dolinler, lapyalara göre daha büyük, huni veya çanak şeklinde çukurlardır. Lapyaların birleşmesi veya yeraltı sularının etkisiyle oluşurlar.
- ⛰️ Oluşumu: Yüzeydeki suların kireçtaşını eritmesiyle veya yeraltı mağaralarının tavanlarının çökmesiyle oluşabilirler.
- 📍 Görünümü: Genellikle çapları birkaç metreden birkaç yüz metreye kadar değişebilir. Derinlikleri de farklılık gösterir.
🏞️ Uvala Nedir?
Uvalalar, birkaç dolinin birleşmesiyle oluşan daha büyük çukurlardır. Dolinlere göre daha geniş ve düz tabanlıdırlar.
- 🌊 Oluşumu: Komşu dolinlerin zamanla birleşmesi ve aralarındaki duvarların aşınmasıyla meydana gelirler.
- 📍 Görünümü: Genellikle birkaç kilometre genişliğinde olabilirler. İçlerinde küçük akarsular veya bataklıklar bulunabilir.
🏞️ Polye Nedir?
Polyeler, karstik bölgelerdeki en büyük kapalı çukurluklardır. Tektonik hareketler ve karstik süreçlerin etkisiyle oluşurlar. Tabanları genellikle alüvyonlarla kaplıdır.
- 🌍 Oluşumu: Tektonik çöküntüler ve karstik erimenin birleşimiyle oluşurlar. Yeraltı sularının etkisiyle genişlerler.
- 📍 Görünümü: Uzunlukları onlarca kilometreye ulaşabilir. Düz tabanlı ve verimli ovalardır. Genellikle tarım için kullanılırlar.
🗺️ Türkiye'de Karstik Şekiller
Türkiye'de karstik araziler özellikle Akdeniz Bölgesi'nde yaygındır. Toros Dağları ve çevresi, lapya, dolin, uvala ve polye gibi karstik şekillerin en iyi örneklerini sunar.
- 📍 Örnekler:
- 🏞️ Lapya: Akdeniz Bölgesi'ndeki kireçtaşı yüzeylerinde sıkça görülür.
- 🕳️ Dolin: Göller Yöresi'nde birçok dolin bulunmaktadır.
- 🏞️ Uvala: Antalya ve çevresinde örneklerine rastlanır.
- 🏞️ Polye: Acıpayam Ovası ve Kestel Ovası önemli polye örnekleridir.
