🧪 2026 TYT Kimya: Basit Formül Bulma Rehberi
Basit formül, bir bileşiği oluşturan atomların en küçük tam sayı oranını gösteren formüldür. Bir bileşiğin basit formülünü bulmak için aşağıdaki adımları izleyebiliriz:
- 💯 Adım 1: Elementlerin Kütle Yüzdelerini Bulma: Eğer bileşiğin elementlerinin kütle yüzdeleri verilmemişse, deneysel verilerden bu yüzdeleri hesaplayın.
- ⚛️ Adım 2: Kütle Yüzdelerini Gramlara Çevirme: Yüzdeleri gram cinsinden kütleye çevirin. Örneğin, %x şeklindeki bir element için x gram olarak kabul edebilirsiniz (100 gramlık bir örneklemde).
- ⚖️ Adım 3: Gramları Mole Çevirme: Her bir elementin kütlesini, elementin mol kütlesine (periyodik tablodan bulunur) bölerek mol sayısını hesaplayın.
$mol = \frac{kütle (g)}{mol \ kütlesi (g/mol)}$
- ➗ Adım 4: En Küçük Mol Sayısına Bölme: Bulunan tüm mol sayılarını, en küçük mol sayısına bölün. Bu, atomlar arasındaki en basit mol oranını verir.
- ✏️ Adım 5: Tam Sayılara Yuvarlama veya Çarpma: Elde edilen oranlar tam sayı değilse, tüm oranları uygun bir sayı ile çarparak tam sayılara dönüştürün. Bazen yuvarlama yeterli olabilir.
- 📝 Adım 6: Basit Formülü Yazma: Element sembollerini ve elde edilen tam sayı oranlarını kullanarak basit formülü yazın.
❓ Örnek Soru 1
Bir bileşiğin element analizi sonucunda %40 karbon, %6.7 hidrojen ve %53.3 oksijen içerdiği belirlenmiştir. Bu bileşiğin basit formülü nedir? (C: 12 g/mol, H: 1 g/mol, O: 16 g/mol)
- A) $CH_2O$
- B) $C_2H_4O$
- C) $CH_3O$
- D) $C_2H_4O_2$
- E) $C_3H_6O_3$
Çözüm:
- ✔️ Adım 1 & 2: Kütle yüzdeleri zaten verilmiş. Bu değerleri gram olarak kabul edelim: 40 g C, 6.7 g H, 53.3 g O.
- ✔️ Adım 3: Mol sayılarını hesaplayalım:
- $C: \frac{40 \ g}{12 \ g/mol} = 3.33 \ mol$
- $H: \frac{6.7 \ g}{1 \ g/mol} = 6.7 \ mol$
- $O: \frac{53.3 \ g}{16 \ g/mol} = 3.33 \ mol$
- ✔️ Adım 4: En küçük mol sayısı 3.33'tür. Tüm mol sayılarını 3.33'e bölelim:
- $C: \frac{3.33}{3.33} = 1$
- $H: \frac{6.7}{3.33} \approx 2$
- $O: \frac{3.33}{3.33} = 1$
- ✔️ Adım 5: Oranlar zaten tam sayıya yakın.
- ✔️ Adım 6: Basit formül $CH_2O$'dur.
Doğru cevap: A) $CH_2O$
❓ Örnek Soru 2
Bir organik bileşiğin 8 gramı yakıldığında 22 gram $CO_2$ ve 9 gram $H_2O$ oluşmaktadır. Bileşiğin basit formülü nedir? (C: 12 g/mol, H: 1 g/mol, O: 16 g/mol)
- A) $CH_4$
- B) $C_2H_6$
- C) $C_3H_8$
- D) $C_4H_{10}$
- E) $C_5H_{12}$
Çözüm:
- ✔️ Adım 1: $CO_2$ ve $H_2O$'daki C ve H kütlelerini bulalım.
- $CO_2$'de C kütlesi: $\frac{12}{44} \times 22 \ g = 6 \ g \ C$
- $H_2O$'da H kütlesi: $\frac{2}{18} \times 9 \ g = 1 \ g \ H$
- ✔️ Adım 2: Bileşikteki C ve H miktarlarını bulduk: 6 g C ve 1 g H. Oksijen miktarını bulmak için toplam kütleden C ve H kütlelerini çıkarırız: $8 \ g - 6 \ g - 1 \ g = 1 \ g \ O$
- ✔️ Adım 3: Mol sayılarını hesaplayalım:
- $C: \frac{6 \ g}{12 \ g/mol} = 0.5 \ mol$
- $H: \frac{1 \ g}{1 \ g/mol} = 1 \ mol$
- $O: \frac{1 \ g}{16 \ g/mol} = 0.0625 \ mol$
- ✔️ Adım 4: En küçük mol sayısı 0.0625'tir. Tüm mol sayılarını 0.0625'e bölelim:
- $C: \frac{0.5}{0.0625} = 8$
- $H: \frac{1}{0.0625} = 16$
- $O: \frac{0.0625}{0.0625} = 1$
- ✔️ Adım 5: Basit formül $C_8H_{16}O$'dur. Ancak, şıklarda bu formül yok. Tüm oranları 8'e bölersek $CH_2$'yi elde ederiz. Şıklarda buna en yakın olan $CH_4$ vardır (Basit formül sadeleştirilmiş halidir).
Doğru cevap: A) $CH_4$ (Yaklaşık bir çözüm)
💡 İpuçları
* 🧪 Sorularda verilen bilgileri dikkatlice okuyun.
* ⚖️ Mol kütlelerini doğru kullandığınızdan emin olun.
* 📝 Gerekirse, oranları tam sayılara dönüştürmek için deneme yanılma yöntemini kullanın.
* 💯 Sonucu kontrol edin ve mantıklı olup olmadığını değerlendirin.
