Ses, titreşim sonucu oluşan ve bir enerji türü olan bir olgudur. Günlük hayatımızda duyduğumuz tüm sesler, bir cismin titreşmesiyle meydana gelir.
Ses, titreşim kaynağından dışarı doğru dalgalar halinde yayılır. Bu dalgalara ses dalgaları denir. Ses dalgaları, katı, sıvı ve gaz gibi maddesel ortamlarda yayılabilir. Boşlukta (örneğin uzayda) ise ses yayılmaz çünkü titreşimi iletecek tanecikler yoktur.
Sesi birbirinden ayırt etmemizi sağlayan üç temel özelliği vardır:
Sesin yüksekliği, ses kaynağının titreşim sıklığına (frekansına) bağlıdır. Frekans, bir saniyedeki titreşim sayısıdır ve birimi Hertz (Hz)'dir. Titreşim ne kadar hızlıysa (frekans ne kadar yüksekse) ses o kadar ince olur.
Sesin şiddeti, ses dalgalarının taşıdığı enerji ile ilgilidir. Ses kaynağına ne kadar çok enerji verirsek, sesin şiddeti o kadar artar.
Sesin yayılma hızı, ortamın cinsine ve sıcaklığına bağlıdır. Genel olarak:
Ses dalgaları bir engele çarptığında üç farklı şekilde davranabilir:
1. Sesin yayılabilmesi için ________ ortam gereklidir.
2. Sesin bir saniyedeki titreşim sayısına ________ denir.
3. Frekansı yüksek olan sesler ________ olarak tanımlanır.
4. Sesin şiddetini ölçmek için kullanılan birime ________ denir.
5. Sesin bir engele çarpıp kaynağına geri dönmesine ________ denir.
1. ( ) Ses boşlukta yayılabilir.
2. ( ) Sesin frekansı arttıkça ses incelir.
3. ( ) Sesin yüksekliği desibel ile ölçülür.
4. ( ) Yankı olayı sesin yansıması sonucu oluşur.
5. ( ) Sesin şiddeti arttıkça ses daha kısık duyulur.
Aşağıdaki terimleri tanımlarıyla eşleştiriniz:
1. Sesin katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılma hızları arasındaki farkı açıklayınız.
2. Gürültü kirliliğinin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinden üç tanesini yazınız.
3. Ses yalıtımı için kullanılan malzemelerin özellikleri neler olabilir?
1. Aşağıdakilerden hangisi sesin özelliklerinden biri değildir?
a) Şiddet b) Hız c) Renk d) Yükseklik
2. Ses aşağıdaki ortamların hangisinde en hızlı yayılır?
a) Hava b) Su c) Demir d) Boşluk
3. Aşağıdakilerden hangisi ses yalıtım malzemesi değildir?
a) Cam yünü b) Strafor köpük c) Tahta d) Pamuk
Cevaplar:
A: 1) maddesel, 2) frekans, 3) tiz, 4) desibel, 5) yankı
B: 1) Yanlış, 2) Doğru, 3) Yanlış, 4) Doğru, 5) Yanlış
C: 1-D, 2-A, 3-C, 4-B, 5-E
D: (Öğrenci cevapları değerlendirilecek)
E: 1-c, 2-c, 3-c
Soru 1: Bir müzik grubu konser verirken, sahnenin farklı noktalarındaki hoparlörlerden aynı şarkı çalınmaktadır. Dinleyicilerden biri olan Elif, sahnenin sol tarafındaki hoparlörden gelen sesi daha şiddetli, sağ tarafındakinden gelen sesi ise daha zayıf duyuyor. Bu durumun temel sebebi aşağıdakilerden hangisidir?
a) Sesin sol hoparlörde daha yüksek frekansta üretilmesi
b) Elif'in sol kulağının sağ kulağından daha iyi duyması
c) Sesin yayılırken enerji kaybetmesi ve Elif'in hoparlörlere olan uzaklıklarının farklı olması
d) Sahnedeki hoparlörlerin farklı marka olması
Cevap: c) Sesin yayılırken enerji kaybetmesi ve Elif'in hoparlörlere olan uzaklıklarının farklı olması
Çözüm: Ses, kaynaktan uzaklaştıkça şiddeti (yüksekliği) azalır. Elif hoparlörlere eşit uzaklıkta olmadığı için, daha yakın olduğu hoparlörden gelen sesi daha şiddetli duyar.
Soru 2: Bir öğrenci, aynı gerginlikteki farklı uzunluktaki lastikleri çekip bırakarak ses üretiyor. Kısa lastikten çıkan sesi ince, uzun lastikten çıkan sesi ise kalın buluyor. Bu deney, sesin hangi özelliği ile ilişkilidir?
a) Sesin şiddeti
b) Sesin yüksekliği (frekanıs)
c) Sesin tınısı
d) Sesin hızı
Cevap: b) Sesin yüksekliği (frekanıs)
Çözüm: Titreşen cisimlerin boyu değiştikçe titreşim sıklığı (frekans) da değişir. Kısa lastik daha hızlı titreşerek ince (yüksek frekanslı), uzun lastik ise daha yavaş titreşerek kalın (düşük frekanslı) ses üretir. Bu, sesin yüksekliği özelliğidir.
Soru 3: Aynı şarkıyı söyleyen bir opera sanatçısı ile bir pop sanatçısının seslerini, şarkının aynı bölümünde dinlediğimizde ayırt edebiliriz. Sesin bu ayırt edici özelliğine ne ad verilir?
a) Sesin şiddeti
b) Sesin yüksekliği
c) Sesin tınısı
d) Sesin sürati
Cevap: c) Sesin tınısı
Çözüm: Tını, ses kaynağını tanımamızı sağlayan özelliktir. Aynı notayı çalan farklı enstrümanların veya aynı şarkıyı söyleyen farklı insanların seslerini birbirinden ayırt etmemizi sağlar.
Soru 4: Bir bilim insanı, Dünya'daki bir laboratuvarda ve Ay yüzeyindeki aynı deney düzeneğinde bir zili çalıyor. Dünya'da zilin sesi net bir şekilde duyulurken, Ay'da hiç duyulmuyor. Bu farkın temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
a) Ay'daki zilin daha az titreşmesi
b) Ay'da sesin yayılamayacağı bir ortamın (tanecikli ortam) olmaması
c) Dünya'daki zilin daha kaliteli olması
d) Ay'daki yer çekiminin az olması
Cevap: b) Ay'da sesin yayılamayacağı bir ortamın (tanecikli ortam) olmaması
Çözüm: Ses maddesel bir ortamda (katı, sıvı, gaz) yayılır. Ay'da hava (atmosfer) olmadığı için ses dalgalarını iletecek tanecikler bulunmaz ve ses duyulmaz.
