6. Sınıf Yapım ve Çekim Ekleri Konu Anlatımı ve Farkları

Question

Bu konuyu anlamakta zorlanıyorum, eklerin kelimelere nasıl eklendiğini ve anlamı nasıl değiştirdiğini bazen karıştırıyorum. Özellikle yapım eklerinin yeni bir kelime türetirken, çekim eklerinin sadece kelimenin görevini belirlemesi aklımı karıştırıyor. Bu farkı daha basit bir şekilde anlamak istiyorum.

Answer 1

Yapım ve Çekim Ekleri

Kelimelerin sonuna eklenerek onların anlamını veya görevini değiştiren hecelere ek denir. Ekler ikiye ayrılır: Yapım Ekleri ve Çekim Ekleri.

1. Yapım Ekleri

Yapım ekleri, kelimelere gelerek onlara yeni bir anlam kazandırır ve yeni kelimeler türetir. Kelimenin anlamını tamamen değiştirir.

Örnekler:

• Göz → Göz-lük (Görmeye yarayan alet)
• Baş → Baş-la (Bir işi başlatmak)
• Bil → Bil-gi (Öğrenilen şey)
• Simit → Simit-çi (Simit satan kişi)

2. Çekim Ekleri

Çekim ekleri, kelimelere gelerek onların cümledeki görevini belirler. Kelimenin anlamını değiştirmez, sadece diğer kelimelerle olan ilişkisini kurar. Yeni bir kelime türetmezler.

Çekim Ekleri Türleri:

• Çoğul Eki: -lar, -ler → Kitap-lar, kalem-ler
• Hal Ekleri: -i, -e, -de, -den → Kitab-ı, okul-a, ev-de, Ankara'-dan
• İyelik Ekleri (Aitlik): -m, -n, -i, -miz, -niz, -leri → kalem-im, kalem-in, kalem-i
• Kip ve Kişi Ekleri: gel-di-m, oku-yor-sun, yüz-eceğ-iz

Yapım ve Çekim Eklerinin Farkları

• Yapım ekleri yeni bir kelime türetir, çekim ekleri türetmez.
• Yapım ekleri kelimenin anlamını değiştirir, çekim ekleri değiştirmez.
• Bir kelimede önce yapım eki, sonra çekim eki gelir.
  Örnek: Göz - lük - ler - im - i (gözlüklerimi)
  (göz: kök, -lük: yapım eki, -ler: çoğul eki, -im: iyelik eki, -i: hal eki)

Önemli Not: Bir kelimenin kökünü bulmak için tüm çekim eklerini çıkarırız. Kalan kısım, varsa yapım eki ve kelimenin köküdür.

Answer 2

6. Sınıf Yapım ve Çekim Ekleri Çözümlü Test Soruları

Soru 1: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük, hem yapım eki hem de çekim eki almıştır?
a) Yeni kitabım çok güzel.
b) Gözlüklü çocuk sınıf başkanı oldu.
c) Evlerin bahçeleri çiçek doluydu.
d) Yolcu otobüsü birazdan gelecek.
Cevap: a) kitabım
Çözüm: "Kitab-ı-m" sözcüğünü inceleyelim: "-ı" iyelik (aitlik) eki bir çekim ekidir. "-m" ise kitap ismine gelen ve ondan yeni bir anlam (sahiplik) kazandıran bir yapım ekidir. Bu nedenle sözcük hem yapım hem çekim eki almıştır.

Soru 2: "Göz" kelimesi aşağıdaki kullanımlardan hangisinde bir çekim eki almamıştır?
a) Gözlerim çok yoruldu.
b) Gözlükçüden randevu aldık.
c) Gözlerin rengi çok güzel.
d) Gözüm ağrımaya başladı.
Cevap: b) Gözlükçüden
Çözüm: Seçenekleri inceleyelim: a) "-ler" (çoğul eki) ve "-im" (iyelik eki) çekim ekidir. c) "-ler" (çoğul eki) ve "-in" (iyelik eki) çekim ekidir. d) "-üm" (iyelik eki) çekim ekidir. b) "Göz-lük-çü-den" sözcüğünde "-lük" ve "-çü" yapım ekleridir. "-den" ise çıkma durum eki olan bir çekim ekidir. Soru "çekim eki almamıştır" diye sorduğu için doğru cevap b seçeneğidir çünkü "gözlükçü" kelimesi çekim eki almamış, sadece yapım eki almıştır. "-den" eki "gözlükçü" kelimesine değil, cümlenin kuruluşuna aittir.

Soru 3: "Balıkçılar, sabahın erken saatlerinde denize açıldı." cümlesindeki numaralandırılmış eklerden hangisi diğerlerinden farklıdır?
I. Balık-çı
II. sabah-ın
III. saat-ler-i
IV. aç-ıl-dı
a) I b) II c) III d) IV
Cevap: a) I
Çözüm: Ekleri sınıflandıralım: I. "-çı" eki, "balık" ismine gelerek meslek bildiren yeni bir isim (balıkçı) türetmiştir. Bu bir yapım ekidir. II. "-ın" eki, "sabah" ismine gelerek aitlik (tamlayan) anlamı katan bir çekim ekidir (ilgi hâl eki). III. "-ler" eki, "saat" kelimesini çoğul yapan bir çekim ekidir. IV. "-ıl" eki, "aç-" fiiline gelerek edilgenlik anlamı katan bir çekim ekidir (çatı eki). "-dı" ise bildirme (haber) kipidir. Görüldüğü gibi I. maddedeki "-çı" eki yapım ekiyken, diğerleri çekim ekidir.