Alkoller, yapılarında -OH (hidroksil) grubu bulunan organik bileşiklerdir. Bu fonksiyonel grup, alkollere karakteristik kimyasal özellikler kazandırır ve çeşitli tepkimelere girmelerini sağlar.
Alkoller, uygun yükseltgen maddelerle (K₂Cr₂O₇/H₂SO₄, KMnO₄ gibi) tepkimeye girerek farklı ürünler oluşturur. Bu tepkime, alkolün türüne (1°, 2°, 3°) bağlıdır.
Bir alkol ve bir karboksilik asit, asit katalizörlüğünde ısıtıldığında ester ve su oluşturur. Bu tepkimeye esterleşme denir.
\( \text{R-COOH} + \text{R'-OH} \xrightarrow[\text{H}^+]{\Delta} \text{R-COO-R'} + \text{H}_2\text{O} \)
Örnek: Asetik asit ve etanol tepkimesinden etil asetat (hoş kokulu bir ester) oluşur.
Alkoller, konsantre bir asit (genellikle H₂SO₄) varlığında ve ısıtıldığında su molekülü kaybederek alken oluşturur.
\( \text{R-CH}_2\text{-CH}_2\text{-OH} \xrightarrow[\text{H}_2\text{SO}_4]{\Delta} \text{R-CH=CH}_2 + \text{H}_2\text{O} \)
Bu tepkimede Zayitsev Kuralı'na göre, daha çok substituye olmuş (daha kararlı) alken baskın ürün olarak oluşur.
İki molekül alkol, asit katalizörlüğünde bir araya gelerek bir molekül eter ve bir molekül su oluşturur. Bu tepkimeye intermoleküler dehidratasyon da denir.
\( 2 \text{R-OH} \xrightarrow[\text{H}^+]{\Delta} \text{R-O-R} + \text{H}_2\text{O} \)
Örnek: İki molekül etanol'den dietil eter oluşur.
Alkoller, suya benzer şekilde, aktif metallerle (Na, K, Mg gibi) tepkimeye girerek alkolat (alkoksit) ve hidrojen gazı (H₂) oluşturur.
\( 2 \text{R-OH} + 2 \text{Na} \rightarrow 2 \text{R-ONa} + \text{H}_2 \)
Bu tepkime, alkollerin zayıf asit karakteri gösterdiğinin bir kanıtıdır.
Alkoller, hidrojen halojenürlerle (HCl, HBr, HI) tepkimeyerek alkil halojenürlere dönüşür.
\( \text{R-OH} + \text{H-X} \rightarrow \text{R-X} + \text{H}_2\text{O} \)
Tepkime hızı alkolün yapısına (3° > 2° > 1°) ve kullanılan asidin türüne (HI > HBr > HCl) bağlıdır.
💡 Önemli Not: Bir alkolün hangi tepkimeyi vereceği, onun yapısına (1°, 2°, 3°), kullanılan reaktiflere ve tepkime koşullarına (sıcaklık, katalizör) bağlıdır.
