Protista Alemi
Protista alemi, genellikle mikroskobik, ökaryotik (gerçek çekirdekli) canlılardan oluşan çok çeşitli bir gruptur. Bu alem, ne bitki ne hayvan ne de mantar olarak sınıflandırılamayan, çoğunlukla tek hücreli ökaryotları kapsar. Bu nedenle "örtülü takson" olarak da adlandırılır, yani ortak bir atadan gelen tüm torunları içermez, sadece kolay sınıflandırılamayan canlıları bir araya toplar.
Genel Özellikleri
- Hücre Yapısı: Tüm üyeleri ökaryot hücre yapısına sahiptir. Yani hücrelerinde gerçek bir çekirdek ve zarla çevrili organeller (mitokondri, endoplazmik retikulum, Golgi aygıtı vb.) bulunur.
- Çoğunlukla Tek Hücreli: Büyük çoğunluğu tek hücreli organizmalardan oluşur. Ancak bazı algler gibi çok hücreli türler de mevcuttur.
- Hareket: Birçok protist, kamçı (flagella), siller (kirpikler) veya yalancı ayak (psödopod) gibi yapılarla hareket edebilir.
- Beslenme: Protistlerde beslenme çeşitliliği çok fazladır:
- Ototrof (Üretici): Fotosentez yaparak kendi besinini üretenler (örneğin, öglena ve bazı algler).
- Heterotrof (Tüketici): Besinlerini hazır olarak alanlar. Bunların bir kısmı çürükçül (saprofit), bir kısmı ise parazit ya da avcıdır (örneğin, amip ve paramesyum).
- Hem Ototrof Hem Heterotrof (Mixotrof): Işıklı ortamda fotosentez yaparken, karanlıkta ise hazır besin alabilen türler (örneğin, Öglena).
- Yaşam Alanı: Çoğunlukla sulu ve nemli ortamlarda (denizler, göller, nehirler, toprak, nemli yapraklar) yaşarlar. Bazı türleri diğer canlıların vücudunda parazit olarak yaşar.
- Üreme: Eşeysiz (bölünme, tomurcuklanma, spor oluşumu) ve eşeyli (konjugasyon) yollarla çoğalabilirler.
Protista Aleminin Başlıca Grupları
Protistler, genellikle beslenme şekilleri ve hareket özelliklerine göre gruplandırılır.
1. Kamçılılar (Flagellata)
- Hareketlerini bir veya birkaç kamçı ile sağlarlar.
- Bazıları fotosentetik (örneğin, Öglena), bazıları heterotroftur.
- Önemli bir parazit türü, Trypanosoma'dır ve uyku hastalığına neden olur.
2. Kök Ayaklılar (Sarcodina)
- Hareket ve beslenmelerini yalancı ayak adı verilen hücre çıkıntılarıyla yaparlar.
- En bilinen örneği Amip'tir.
- Bazı türleri, amipli dizanteri hastalığına neden olur.
- Foraminifer ve ışınlılar gibi gruplar, kabuk oluşturur ve okyanus tabanında kireçtaşı oluşumuna katkıda bulunur.
3. Sporlular (Sporozoa)
- Hareket organelleri yoktur. Parazit olarak yaşarlar.
- Spor oluşturarak çoğalırlar.
- En önemli örneği Plasmodium türleridir ve sıtma hastalığına neden olur.
4. Silliler (Kirpikliler - Ciliata)
- Vücutlarını kaplayan kısa, çok sayıda sil (kirpik) ile hareket ederler.
- Genellikle tatlı suda yaşayan heterotrof canlılardır.
- En gelişmiş protist grubu olarak kabul edilirler. Hücrelerinde ağız, boşaltım açıklığı gibi yapılar bulunur.
- En bilinen örneği Paramesyum (Terliksi Hayvan)'dur.
5. Cıvık Mantarlar
- Belirli bir hücre şekli olmayan, amipler gibi hareket edebilen protistlerdir.
- Heterotrofturlar ve çürümekte olan organik maddelerle beslenirler.
- Yaşam döngülerinin bir bölümünde çok çekirdekli bir yapı oluştururlar.
6. Algler (Yosunlar)
- Bu gruptakilerin büyük çoğunluğu fotosentetik ve ototroftur.
- Tek hücreli (örneğin, Chlamydomonas, Diatom) veya çok hücreli (örneğin, Ulva - deniz marulu) olabilirler.
- Taşıdıkları pigmentlere (renk maddeleri) göre gruplandırılırlar:
- Kırmızı Algler: Denizlerde derinlerde yaşayabilir.
- Kahverengi Algler: Genellikle devasa boyutlara ulaşabilir (örneğin, kelp).
- Yeşil Algler: Bitkilerin atası olduğu düşünülür. Tatlı su ve denizlerde bulunur.
- Dünyadaki oksijen üretimine ve besin zincirine çok önemli katkıları vardır.
Önemi
- Fotosentetik protistler (algler), dünyadaki oksijenin büyük bir kısmını üretir.
- Sularda yaşayan besin zincirinin ilk ve temel üreticileridir.
- Bazı türleri, insanlarda ve diğer canlılarda hastalıklara neden olur (sıtma, uyku hastalığı, amipli dizanteri gibi).
- Bazı alg türleri gıda olarak tüketilir (örneğin, nori yosunu).
- Diatomların fosilleşmiş kabukları, diyatomit toprağını oluşturur ve bu toprak endüstride ve filtrelerde kullanılır.
