📏 Temel ve Türetilmiş Büyüklükler
Fizikte, ölçülebilen her şeye fiziksel büyüklük denir. Bu büyüklükler, başka büyüklüklere ihtiyaç duyulmadan tanımlanabilen temel büyüklükler ve bu temel büyüklüklerin birleşiminden oluşan türetilmiş büyüklükler olarak ikiye ayrılır.
⚖️ 7 Temel Büyüklük ve Birimleri
Uluslararası Birimler Sistemi'ne (SI) göre kabul edilmiş 7 temel büyüklük vardır. Diğer tüm büyüklükler bu 7 temel büyüklükten türetilir.
- 🔹 Uzunluk: Birimi metre (m)
- ⚖️ Kütle: Birimi kilogram (kg)
- ⏱️ Zaman: Birimi saniye (s)
- 🌡️ Sıcaklık: Birimi kelvin (K)
- 💡 Elektrik Akımı: Birimi amper (A)
- ✨ Işık Şiddeti: Birimi kandela (cd)
- 🧪 Madde Miktarı: Birimi mol (mol)
🧩 Türetilmiş Büyüklükler
Türetilmiş büyüklükler, temel büyüklüklerin çarpımı veya bölümü ile ifade edilir. İşte en yaygın kullanılan türetilmiş büyüklüklerden bazıları:
- 📐 Alan: Uzunluğun karesidir. Birimi metrekare (m²). Boyutu: \( L^2 \)
- 🧊 Hacim: Uzunluğun küpüdür. Birimi metreküp (m³). Boyutu: \( L^3 \)
- 🚀 Hız: Birim zamanda alınan yoldur. Birimi metre/saniye (m/s). Boyutu: \( L \cdot T^{-1} \)
- 🌀 İvme: Hızın zamana göre değişimidir. Birimi metre/saniye² (m/s²). Boyutu: \( L \cdot T^{-2} \)
- 💪 Kuvvet: Kütle ve ivmenin çarpımıdır (Newton'un 2. Yasası: \( F = m \cdot a \)). Birimi newton (N). \( 1 N = 1 kg \cdot m / s^2 \). Boyutu: \( M \cdot L \cdot T^{-2} \)
- ⚡ Enerji / İş: Kuvvet ve yolun çarpımıdır. Birimi joule (J). \( 1 J = 1 N \cdot m = 1 kg \cdot m^2 / s^2 \). Boyutu: \( M \cdot L^2 \cdot T^{-2} \)
- 🔌 Güç: Birim zamanda yapılan iştir. Birimi watt (W). \( 1 W = 1 J / s = 1 kg \cdot m^2 / s^3 \). Boyutu: \( M \cdot L^2 \cdot T^{-3} \)
- 📏 Basınç: Birim yüzeye etki eden dik kuvvettir. Birimi pascal (Pa). \( 1 Pa = 1 N / m^2 = 1 kg / (m \cdot s^2) \). Boyutu: \( M \cdot L^{-1} \cdot T^{-2} \)
🎯 Özet Tablo
Aşağıdaki tablo, temel ve seçilmiş türetilmiş büyüklükleri özetlemektedir:
- ✅ Temel Büyüklükler: Uzunluk, Kütle, Zaman, Sıcaklık, Elektrik Akımı, Işık Şiddeti, Madde Miktarı.
- ✅ Türetilmiş Büyüklükler: Alan, Hacim, Hız, İvme, Kuvvet, Enerji, Güç, Basınç ve daha birçoğu.
💡 Hatırlatma: Bir büyüklüğün birimini ve boyutunu bilmek, onun ne olduğunu anlamanın ve fiziksel denklemlerde birim kontrolü yapmanın en temel yoludur.
