Anayasa Mahkemesi (AYM)

Question

Anayasa Mahkemesi'nin tam olarak ne iş yaptığını anlamakta zorlanıyorum. Kanunların anayasaya uygun olup olmadığını denetlediğini biliyorum ama bunun günlük hayatımıza nasıl bir etkisi var? Örneğin, bir yasayı iptal ettiğinde bu bizi doğrudan nasıl etkiler merak ediyorum.

Answer 1

# Anayasa Mahkemesi (AYM) - Türkiye'nin Yüksek Yargı Organı

🏛️ Anayasa Mahkemesi Nedir?

Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, 1961 Anayasası ile kurulan ve 1982 Anayasası ile görev ve yetkileri genişletilen, Türkiye'nin en yüksek yargı organlarından biridir. AYM, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğü'nün Anayasa'ya uygunluğunu denetleyen yüksek bir yargı mercii olarak faaliyet göstermektedir.

📜 Tarihçe ve Kuruluş

Anayasa Mahkemesi, 1961 Anayasası'nın 145-152. maddeleri uyarınca kurulmuştur. 25 Nisan 1962 tarihinde çıkarılan 44 sayılı Kanun ile teşkilat yapısı ve çalışma usulleri belirlenmiştir. Mahkeme, 1961 Anayasası'nın yürürlüğe girdiği 9 Temmuz 1961 tarihinden itibaren fiilen çalışmaya başlamıştır.

👨‍⚖️ Üyeler ve Seçim Süreci

Anayasa Mahkemesi, 15 asıl ve 5 yedek üyeden oluşur. Üyelerin seçim şekli şöyledir:

• 🔹 Cumhurbaşkanı tarafından 3 üye seçilir
• 🔹 TBMM tarafından 3 üye seçilir
• 🔹 Yargıtay Genel Kurulu tarafından 2 üye seçilir
• 🔹 Danıştay Genel Kurulu tarafından 2 üye seçilir
• 🔹 Sayıştay Genel Kurulu tarafından 1 üye seçilir
• 🔹 Baro başkanlarının gösterdiği adaylar arasından 4 üye seçilir

⚖️ Görev ve Yetkileri

Anayasa Mahkemesi'nin başlıca görev ve yetkileri şunlardır:

• ✅ Norm Denetimi: Kanunların, KHK'lerin ve TBMM İçtüzüğü'nün Anayasa'ya uygunluğunu denetlemek
• ✅ Yüce Divan Sıfatı: Cumhurbaşkanı, Bakanlar Kurulu üyeleri, yüksek yargı organları başkan ve üyeleri hakkındaki suç davalarına bakmak
• ✅ Siyasi Parti Kapatma Davaları: Siyasi partilerin kapatılmasına ilişkin davalara bakmak
• ✅ Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması: TBMM üyelerinin yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına ilişkin kararları denetlemek
• ✅ Bireysel Başvuru: Temel hak ve özgürlükleri ihlal edilen bireylerin başvurularını incelemek

🔍 Denetim Türleri

Anayasa Mahkemesi'nin yaptığı norm denetimi iki şekilde gerçekleşir:

• 🔸 Şekil Denetimi: Kanunların yapım sürecindeki usul kurallarına uygunluğunun denetimi
• 🔸 Esas Denetimi: Kanunların içerik olarak Anayasa'ya uygunluğunun denetimi

📋 Karar Türleri

Anayasa Mahkemesi'nin verdiği başlıca karar türleri şunlardır:

• 🟢 İptal Kararı: Normun Anayasa'ya aykırı olduğuna karar verilmesi
• 🟡 Yerindelik Kararı: Normun Anayasa'ya uygun olduğuna karar verilmesi
• 🔵 Esas Bakımından Red Kararı: Başvurunun esasına girilmeden reddedilmesi
• 🟣 İptali Gerektirmeyen Aykırılık Kararı: Normun Anayasa'ya aykırı olduğu ancak iptal edilmesinin sakıncalı görüldüğü durumlarda verilen karar

🏢 Organizasyon Yapısı

Anayasa Mahkemesi, Başkan ve Başkanvekili dahil olmak üzere 15 asıl üyeden oluşur. Mahkeme, Genel Kurul ve Bölümler şeklinde örgütlenmiştir. Genel Kurul, tüm asıl üyelerin katılımıyla toplanırken, Bölümler ise en az üç üyeden oluşur.

🌍 Uluslararası Konumu

Anayasa Mahkemesi, Avrupa Anayasa Mahkemeleri Konferansı (ACCP) ve Dünya Anayasa Mahkemeleri Birliği (WCCJ) gibi uluslararası kuruluşlara üyedir. Bu sayede diğer ülkelerin anayasa mahkemeleriyle işbirliği içinde çalışmakta ve karşılıklı deneyim paylaşımında bulunmaktadır.

📈 Önemli Kararlar ve Etkileri

Anayasa Mahkemesi, tarihi boyunca birçok önemli karara imza atmıştır. Bu kararlar arasında siyasi partilerin kapatılması, temel hak ve özgürlüklere ilişkin düzenlemelerin iptali ve yasama-yürütme organları arasındaki yetki çatışmalarının çözümü gibi konular yer almaktadır. Mahkemenin kararları, Türk hukuk sisteminin şekillenmesinde önemli rol oynamaktadır.

Anayasa Mahkemesi, Türkiye'nin demokratik hukuk devleti yapısının temel taşlarından biri olarak, vatandaşların temel hak ve özgürlüklerini korumak ve hukukun üstünlüğünü sağlamak gibi hayati görevleri yerine getirmektedir.