# 📘 Özne Nasıl Bulunur? (Kim, Ne Soruları) – Ders Notu
🎯 Konu: Cümlenin Temel Ögesi – Özne
Cümledeki işi, oluşu, hareketi veya durumu üstlenen; yani yüklemde bildirilen eylemi gerçekleştiren veya yüklemde bildirilen durumda olan ögedir. Özne, cümlenin temel yapı taşıdır ve bulunması cümle çözümlemesinde ilk adımdır.
🔍 Öznenin Temel Özellikleri
- ✅ Yükleme sorulan "kim?" ve "ne?" sorularına cevap verir.
- ✅ Cümle içinde açık (belirgin) veya gizli (anlaşılır) olabilir.
- ✅ Yalın halde bulunur (‐i, ‐e, ‐de, ‐den eklerini almaz).
- ✅ İsim veya zamir olabilir.
📌 Özne Türleri ve Örneklerle Açıklamalar
1. 🟢 Gerçek (Açık) Özne
Cümlede açıkça yazılı olan öznedir.
- Örnek: "Kuşlar gökyüzünde süzülüyor." → Kim süzülüyor? → Kuşlar
- Örnek: "Kitap masanın üzerinde duruyor." → Ne duruyor? → Kitap
2. 🟡 Gizli Özne
Cümlede yazılı olmayan, ancak yüklemdeki kişi ekinden anlaşılan öznedir.
- Örnek: "Yarın erken kalkacağım." → Kim kalkacak? → Ben (gizli özne)
- Örnek: "Bu konuyu iyi çalıştınız." → Kim çalıştı? → Siz (gizli özne)
3. 🔵 Sözde Özne
Edilgen çatılı fiillerde, işi yapan belli değilse veya vurgulanmıyorsa, özne konumunda görünen ama aslında işi yapmayan ögedir. Yine "ne?" sorusuna cevap verir.
- Örnek: "Kapı hızlıca kapatıldı." → Ne kapatıldı? → Kapı (sözde özne)
- Örnek: "Toplantı ertelendi." → Ne ertelendi? → Toplantı (sözde özne)
🧩 Özne Bulma Algoritması (Adım Adım)
- 1. Adım: Cümlenin yüklemini bul. (İş, oluş, hareket, durum bildiren çekimli öge)
- 2. Adım: Yükleme "Kim?" (canlı varlıklar için) veya "Ne?" (cansız varlıklar/soyut kavramlar için) sorularını sor.
- 3. Adım: Alınan cevabın yalın halde olup olmadığını kontrol et.
- 4. Adım: Cevap cümle içinde yoksa, yüklemin kişi ekine bakarak gizli özneyi tespit et.
📚 Uygulama ve Alıştırma Örnekleri
Aşağıdaki cümlelerin öznelerini bulunuz.
- 1. "Annem bugün pazara gidecek." → Kim gidecek? → Cevap: Annem
- 2. "Yağmur sabaha kadar yağdı." → Ne yağdı? → Cevap: Yağmur
- 3. "Bu şarkıyı çok seviyorum." → Kim seviyor? → Cevap: Ben (gizli özne)
- 4. "Sınav sonuçları açıklandı." → Ne açıklandı? → Cevap: Sınav sonuçları (sözde özne)
⚠️ Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
- ❌ Özne hiçbir zaman ‐i, ‐e, ‐de, ‐den eklerini almaz. Bu ekleri alan sözcükler nesne veya dolaylı tümleç olur.
- ✅ İsim tamlamaları, sıfat tamlamaları veya kelime grupları da bir bütün olarak özne görevi üstlenebilir.
Örn: "Yeşil gözleri ışıl ışıldı." → Ne ışıldı? → "Yeşil gözleri" (sıfat tamlaması)
- 🔁 Cümle devrik (yüklemi sonda olmayan) de olsa, özneyi bulmak için yine ilk iş yüklemi bulmak ve ona soruyu sormaktır.
✅ Sonuç ve Özet
Özne bulma, cümle çözümlemesinin temelidir. "Kim?" ve "Ne?" sorularını doğru yere (yükleme) sormak ve alınan cevabın yalın halde olduğunu kontrol etmek, hatasız analiz yapmanızı sağlayacaktır. Unutmayın, özne cümlenin ana aktörüdür!
📖 Ödeviniz: Beş tane kendi kurduğunuz cümlenin öznelerini bulun ve türlerini (gerçek/gizli/sözde) yanlarına yazın.
