Anlam olayı nedir

Question

Anlam olayını tanım olarak biliyorum ama çeşitlerini birbirine karıştırıyorum. Özellikle ad aktarması ile mecaz-ı mürsel arasındaki fark kafamı karıştırıyor. Bu konuyu basit örneklerle anlamak istiyorum.

Answer 1

Anlam Olayı Nedir?

Anlam olayı, bir kelimenin cümle içinde veya zaman içinde geçirdiği anlam değişikliklerine verilen addır. Bir kelimenin temel anlamından yola çıkarak yeni anlamlar kazanması, anlamının daralması, genişlemesi veya tamamen değişmesi gibi durumları inceler.

Başlıca Anlam Olayları

Anlam olayları başlıca iki grupta toplanır:

• Anlam Değişmeleri: Bir sözcüğün zaman içinde anlam bakımından geçirdiği köklü değişikliklerdir.
• Sözcükler Arası Anlam İlişkileri: Sözcüklerin birbiriyle olan anlam bağlantılarıdır.

1. Anlam Değişmeleri

Bu gruptaki olaylar, bir sözcüğün anlamının tarihsel süreçte nasıl değiştiğini gösterir.

• Anlam Daralması: Bir sözcüğün eskiden ifade ettiği anlamlardan bir kısmını zamanla yitirmesidir.

  Örnek: "Oğul" kelimesi eskiden hem kız hem de erkek çocuk için kullanılırken, günümüzde sadece erkek çocuk anlamına gelir.

• Anlam Genişlemesi: Bir sözcüğün eskiden ifade ettiği anlamdan daha geniş bir anlama kavuşmasıdır.

  Örnek: "Alan" kelimesi eskiden sadece düz ve açık yer anlamına gelirken, günümüzde bir çalışma veya uzmanlık dalı (örneğin, "bilim alanı") anlamında da kullanılır.
• Başka Anlama Geçiş (Anlam Kayması): Bir sözcüğün temel anlamından uzaklaşarak bambaşka bir anlam kazanmasıdır.

  Örnek: "Şehir" kelimesinin kökeni Farsça "görmek" anlamındaki "did" fiilidir. Zamanla "görülecek yer" anlamından, "yerleşim merkezi" anlamına geçiş yapmıştır.

2. Sözcükler Arası Anlam İlişkileri

Bu gruptaki olaylar, sözcüklerin birbirleriyle olan anlam bağlantılarını ifade eder.

• Eş Anlamlılık (Anlamdaşlık): Yazılışları farklı ama anlamları aynı olan sözcüklerdir.

  Örnek: siyah - kara, öykü - hikâye, cevap - yanıt

• Zıt Anlamlılık (Karşıtlık): Anlamca birbirinin tam tersi olan sözcüklerdir.

  Örnek: ileri - geri, açık - kapalı, siyah - beyaz

• Eş Seslilik (Sesteşlik): Yazılışları ve okunuşları aynı ama anlamları farklı olan sözcüklerdir.

  Örnek: "Yüz" kelimesi; sayı (100), surat ve yüzmek eylemi anlamlarında kullanılabilir.

• Somutlama ve Soyutlama:
  • Somutlama: Soyut bir anlamı, somut bir varlık veya olayla ifade etmektir. ("Yüreksiz adam" → korkak)
  • Soyutlama: Somut bir anlamı, soyut bir kavramı ifade etmek için kullanmaktır. ("Tatlı dil" → güzel, kibar konuşma)

Özet

Anlam olayları, dilin canlı ve dinamik bir yapıya sahip olduğunun en önemli göstergeleridir. Sözcükler, durağan değildir; toplumun ihtiyaçları, kullanım alışkanlıkları ve kültürel değişimlerle birlikte sürekli bir anlam evrimi geçirirler. Bu olayları bilmek, bir dili ve onun arkasındaki kültürü daha derinlemesine anlamamızı sağlar.