Antik Yunan filozofu Aristoteles, varlıkların nedenlerini açıklamak için dört temel neden öne sürmüştür. Bu görüş, onun metafizik anlayışının temelini oluşturur ve bir şeyin "neden" var olduğunu anlamamızı sağlar.
Aristoteles'e göre, bir şeyi tam olarak anlayabilmemiz için onun dört farklı nedenini bilmemiz gerekir. Bu nedenler, bir heykel örneği üzerinden kolayca açıklanabilir.
Bir şeyin neyden yapıldığını ifade eder. Heykelin maddi nedeni mermerdir, evin maddi nedeni tuğla ve çimentodur.
Bir şeyin formunu, şeklini, desenini belirtir. Heykelin formel nedeni heykeltıraşın zihnindeki tasarımdır. Bir tohumun formel nedeni, olacağı bitkidir.
Bir şeyi meydana getiren, hareketi başlatan nedendir. Heykelin fail nedeni heykeltıraş, evin fail nedeni inşaat işçileridir.
Bir şeyin varoluş amacını, hedefini gösterir. Heykelin ereksel nedeni güzelliği sergilemek, kalemin ereksel nedeni yazmaktır. Bu, Aristoteles'in teleolojik (erekbilimsel) düşüncesinin temelidir.
Aristoteles'in dört neden teorisi, modern bilimsel düşünceyi şekillendirmiştir. Özellikle ereksel neden kavramı, doğadaki olayların bir amaca yönelik olduğu fikrini içerir. Bu görüş, Orta Çağ felsefesi ve İslam düşüncesinde de derin etkiler bırakmıştır.
Sonuç olarak, Aristoteles'in dört nedeni, gerçekliği çok yönlü olarak kavramamızı sağlayan kapsamlı bir açıklama çerçevesi sunar.
