🌿 AYT Biyoloji: Örtü Dokusu Nedir?
Örtü dokusu, bitki ve hayvanların vücutlarının dış yüzeyini ve iç organlarının iç yüzeyini kaplayan temel doku tipidir. Hücreleri sıkıca birbirine bağlıdır ve genellikle tek veya çok katmanlı yapılar oluşturur.
- 🛡️ Koruma: Vücudu dış etkenlere karşı korur (zararlı maddeler, mikroorganizmalar, mekanik etkiler vb.).
- 🧱 Sınırlama: Organları ve dokuları birbirinden ayırır.
- 💧 Geçirgenlik: Maddelerin seçici olarak geçişini sağlar (emilim, salgılama).
- 👃 Duyu: Duyu reseptörleri aracılığıyla çevresel uyarıları algılar.
- 🧪 Salgılama: Mukus, ter, enzim gibi çeşitli maddeleri salgılar.
🌸 Bitkilerde Örtü Dokusu Çeşitleri
Bitkilerde örtü dokusu, temel olarak epidermis ve peridermis olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
🍃 Epidermis
Bitkinin genç kısımlarını (yaprak, genç gövde, kök) örten tek katlı hücrelerden oluşan dış örtüdür.
- 💧 Kutikula: Epidermis hücreleri tarafından salgılanan, su kaybını azaltan ve bitkiyi dış etkenlerden koruyan mumsu bir tabakadır.
- 🕳️ Stoma (Gözenek): Epidermis üzerinde bulunan, gaz alışverişini sağlayan açıklıklardır. Bekçi hücreleri tarafından kontrol edilirler.
- 🌵 Tüyler (Trikomlar): Epidermis hücrelerinden gelişen, bitkiyi güneş ışığından koruyan, su kaybını azaltan veya savunma mekanizmalarında rol oynayan yapılardır.
🌳 Peridermis
Bitkinin yaşlı kısımlarında (gövde, kök) epidermisin yerini alan çok katlı bir örtü dokusudur. Mantar doku (felem) içerir.
- 🧱 Mantar Doku (Felem): Ölü hücrelerden oluşur ve hücre çeperleri su geçirmez bir madde olan süberin ile kaplıdır. Bitkiyi su kaybından, mekanik etkilerden ve enfeksiyonlardan korur.
- 💨 Lentisel: Peridermis üzerinde bulunan, gaz alışverişini sağlayan açıklıklardır.
🧪 Hayvanlarda Örtü Dokusu Çeşitleri
Hayvanlarda örtü dokusu, epitel doku olarak adlandırılır ve farklı şekil ve katman sayısına sahip hücrelerden oluşur.
🧱 Epitel Doku Çeşitleri (Şekillerine Göre)
*
Yassı Epitel: İnce ve yassı hücrelerden oluşur. Difüzyon ve filtrasyonun kolay olduğu yerlerde bulunur (örneğin, akciğer alveolleri, kan damarlarının iç yüzeyi).
*
Kübik Epitel: Küp şeklinde hücrelerden oluşur. Salgı ve emilimde görevlidir (örneğin, böbrek tübülleri, bazı bezlerin kanalları).
*
Silindirik Epitel: Uzun ve silindir şeklinde hücrelerden oluşur. Emilim ve salgılamada görevlidir. Bazı tiplerinde mikrovilluslar (emilim yüzeyini artıran parmaksı çıkıntılar) bulunur (örneğin, ince bağırsak iç yüzeyi).
*
Çok Katlı Epitel: Birden fazla hücre katmanından oluşur. Koruma görevi yapar (örneğin, deri, ağız içi).
🧱 Epitel Doku Çeşitleri (Katman Sayısına Göre)
*
Tek Katlı Epitel: Tek sıra hücreden oluşur.
*
Çok Katlı Epitel: Birden fazla hücre katmanından oluşur.
*
Yalancı Çok Katlı Epitel: Tek katlı olmasına rağmen, hücrelerin çekirdekleri farklı seviyelerde bulunduğu için çok katlı gibi görünür.
❓ Soru Çözümleri
Soru 1: Aşağıdakilerden hangisi bitkilerdeki epidermis hücrelerinin özelliklerinden biri
değildir?
A) Kutikula salgılamak
B) Stoma bulundurmak
C) Fotosentez yapmak
D) Tüyler oluşturmak
E) Tek katlı olmak
Çözüm: Epidermis hücreleri genellikle fotosentez yapmazlar. Fotosentez, genellikle mezofil hücrelerinde gerçekleşir. Cevap: C
Soru 2: Aşağıdakilerden hangisi hayvanlardaki örtü doku çeşitlerinden
değildir?
A) Yassı epitel
B) Kübik epitel
C) Silindirik epitel
D) Mantar doku
E) Çok katlı epitel
Çözüm: Mantar doku (felem), bitkilerde bulunan bir örtü dokusu çeşididir. Hayvanlarda bulunmaz. Cevap: D
Soru 3: Stomalar ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Bitkinin köklerinde bulunur.
B) Gaz alışverişini sağlayan açıklıklardır.
C) Daima kapalıdırlar.
D) Peridermiste bulunurlar.
E) Su kaybını engellerler.
Çözüm: Stomalar, gaz alışverişini sağlayan açıklıklardır ve genellikle yapraklarda bulunurlar. Cevap: B
