AYT Psikoloji Konu Anlatımı
🧠 AYT Psikoloji: Temel Kavramlar ve Yaklaşımlar
Psikoloji, insan ve hayvan davranışlarını ve bu davranışların altında yatan zihinsel süreçleri bilimsel yöntemlerle inceleyen bir bilim dalıdır.
📚 Psikolojinin Temel Yaklaşımları
- 🧩 Yapısalcılık (Strüktüralizm): Wilhelm Wundt'un öncülük ettiği bu yaklaşım, zihnin yapısını ve bilinç öğelerini incelemiştir. İçe bakış (introspeksiyon) yöntemini kullanır.
- ⚙️ İşlevselcilik (Fonksiyonalizm): William James'in öncüsü olduğu bu yaklaşım, zihinsel süreçlerin işlevlerine ve organizmanın çevreye uyum sağlamasındaki rolüne odaklanır.
- 🐭 Davranışçılık (Behaviorizm): John B. Watson ve B.F. Skinner gibi isimlerle anılan bu yaklaşım, psikolojinin sadece gözlemlenebilir ve ölçülebilir davranışları incelemesi gerektiğini savunur. Uyarıcı-Tepki (U-T) ilişkisi temel kavramdır.
- 🕵️ Psikanalitik Yaklaşım: Sigmund Freud'un kurduğu bu yaklaşım, bilinçdışı süreçlerin, cinsellik ve saldırganlık dürtülerinin insan davranışı üzerindeki belirleyici rolünü vurgular.
- 🌱 Hümanist (İnsancıl) Yaklaşım: Carl Rogers ve Abraham Maslow'un temsil ettiği bu yaklaşım, insanı özgür iradesi, potansiyeli ve kendini gerçekleştirme eğilimi olan bir varlık olarak görür.
- 🔍 Bilişsel Yaklaşım: Zihinsel süreçlere (algı, bellek, düşünme, problem çözme) odaklanır. İnsanı pasif bir varlık değil, bilgiyi işleyen aktif bir sistem olarak ele alır.
- 🧬 Biyolojik Yaklaşım: Davranışların nöral, hormonal ve genetik temellerini araştırır. Beyin, sinir sistemi ve genlerin davranış üzerindeki etkisini inceler.
👥 Sosyal Psikoloji
Bireyin davranış, düşünce ve duygularının, diğer insanların varlığından ve sosyal bağlamdan nasıl etkilendiğini inceler.
- 👁️ Sosyal Biliş: İnsanların sosyal dünyayı nasıl algıladığı, yorumladığı ve anımsadığı ile ilgilenir. Sosyal Şemalar ve Atıf Teorileri (İçsel/Dışsal) bu alanın konusudur.
- 🔄 Sosyal Etki ve Uyma: Bireyin, gerçek veya hayali bir grup baskısı nedeniyle davranış veya düşüncelerini değiştirmesidir. Solomon Asch'in uyma deneyleri bu konuya klasik bir örnektir.
- 👨⚖️ İtaat: Bireyin, otorite figürünün emirlerine uyma davranışıdır. Stanley Milgram'ın itaat deneyleri, normal insanların otorite karşısında nasıl şaşırtıcı davranışlar sergileyebileceğini göstermiştir.
- 🤝 Gruplar: Grup dinamikleri, grup kararı alma (Grup Kutuplaşması, Grupdüşünü), liderlik ve işbirliği gibi konuları içerir.
- 😐 Sosyal Rol: Bireyin, içinde bulunduğu sosyal pozisyondan beklenen davranış kalıplarını sergilemesidir. Philip Zimbardo'nun Stanford Hapishane Deneyi, sosyal rollerin davranışları ne kadar güçlü bir şekilde şekillendirebileceğini göstermiştir.
💭 Öğrenme Psikolojisi
Davranışta tecrübe ve yaşantılar sonucu meydana gelen nispeten kalıcı değişiklikleri inceler.
- 🔔 Klasik Koşullanma: Ivan Pavlov'un köpeklerle yaptığı deneylerle ortaya koyduğu öğrenme türüdür. Nötr bir uyarıcı, koşulsuz uyarıcı ile eşleştirilerek koşullu bir tepki oluşturulur. Bitme, Kendiliğinden Geri Gelme, Genelleme, Ayırt Etme önemli kavramlardır.
- 🎁 Edimsel (Operant) Koşullanma: B.F. Skinner'ın çalışmalarıyla öne çıkmıştır. Davranışın sonuçlarına (pekiştireç veya ceza) bağlı olarak öğrenme gerçekleşir.
- ✅ Pekiştirme: Davranışın tekrarlanma olasılığını artıran işlemlerdir. Olumlu Pekiştirme (hoşa giden bir uyarıcı eklemek) ve Olumsuz Pekiştirme (hoşa gitmeyen bir uyarıcıyı çekmek).
- ❌ Ceza: Davranışın tekrarlanma olasılığını azaltan işlemlerdir. Olumlu Ceza (hoşa gitmeyen bir uyarıcı eklemek) ve Olumsuz Ceza (hoşa giden bir uyarıcıyı çekmek).
- 👀 Gözlem Yoluyla Öğrenme (Sosyal Öğrenme): Albert Bandura'nın vurguladığı bu öğrenme türünde, birey başkalarının (model) davranışlarını ve bu davranışların sonuçlarını gözleyerek öğrenir. Bobo Doll deneyi bu konunun temel çalışmasıdır.
🧩 Bellek, Düşünme ve Dil
- 💾 Bellek Türleri:
- Duyusal Bellek: Çok kısa sürelidir.
- Kısa Süreli Bellek (İşleyen Bellek): Sınırlı kapasitelidir. Bilgi burada işlenir ve anlamlandırılır.
- Uzun Süreli Bellek: Neredeyse sınırsız kapasiteye sahiptir. Açık (Bildirimsel) (Episodik ve Semantik) ve Örtük (Bildirimsiz Olmayan) (Prosedürel) olarak ikiye ayrılır.
- 💡 Düşünme ve Problem Çözme: Zihinsel imgeler ve kavramlar kullanılarak yapılan zihinsel işlemlerdir. Problem çözmede Algoritma (sistematik yöntem) ve Sezgisel Yöntemler (kestirme yollar) kullanılır.
- 🗣️ Dil: Semboller ve kurallardan oluşan bir iletişim sistemidir. Dilin yapı taşları fonem (ses birimi) ve morfem (anlamlı en küçük birim) dir.
🎯 AYT'de Çıkabilecek Önemli Kavramlar
- 📌 Algı Yanılsamaları (Gestalt İlkeleri)
- 📌 Güdülenme (İçsel/Dışsal Motivasyon)
- 📌 Savunma Mekanizmaları (Bastırma, Yansıtma, Özdeşim Kurma vb.)
- 📌 Kişilik Kuramları (Psikanalitik, Özellik, Hümanist)
- 📌 Stres ve Başa Çıkma Yöntemleri
- 📌 Anormal Davranışlar ve Psikolojik Bozukluklar
- 📌 Terapi Yöntemleri
