Bakteriler Alemi (Monera Alemi)
Bakteriler, mikroskobik, tek hücreli ve çekirdeği olmayan (prokaryot) canlılardır. Dünyanın hemen her yerinde, en zorlu koşullarda bile yaşayabilirler. Hem faydalı hem de zararlı türleri bulunur.
Genel Özellikleri
- Hücre Yapısı: Prokaryot hücre yapısına sahiptirler. Bu, gerçek bir çekirdek zarı ve zarlı organelleri (mitokondri, kloroplast gibi) olmadığı anlamına gelir.
- DNA: Kalıtım materyali, sitoplazma içinde dağınık halde bulunan tek ve halkasal bir DNA molekülüdür.
- Boyut: Genellikle 1-10 mikrometre arasındadırlar ve ancak mikroskopla görülebilirler.
- Şekilleri: Şekillerine göre üç ana gruba ayrılırlar:
- Basil (Çubuk): Çubuk şeklindeki bakteriler.
- Kok (Yuvarlak): Küre şeklindeki bakteriler.
- Spirillum (Spiral): Spiral veya virgül şeklindeki bakteriler.
- Hareket: Bazı bakteriler, kamçı adı verilen yapılarla hareket edebilirken, bazıları hareketsizdir.
- Çoğalma: Temel çoğalma yöntemi, bir hücrenin ikiye bölünmesi olan ikili bölünmedir. Bu eşeysiz bir üreme şeklidir ve çok hızlı gerçekleşir.
Beslenme Şekilleri
Bakteriler, enerji ve karbon kaynağı elde etme yöntemlerine göre sınıflandırılır:
- Ototrof Bakteriler: Kendi besinini kendisi üretir.
- Fotosentetik Ototroflar: Işık enerjisini kullanarak, bitkiler gibi fotosentez yaparlar.
- Kemosentetik Ototroflar: İnorganik maddeleri (demir, kükürt, azot gibi) oksitleyerek açığa çıkan kimyasal enerjiyi kullanırlar. Bu süreç doğadaki madde döngüleri için hayati öneme sahiptir.
- Heterotrof Bakteriler: Hazır besin tüketirler.
- Parazit Bakteriler: Üzerinde yaşadığı konak canlıya zarar verir. Örneğin, verem ve tifo hastalığına neden olan bakteriler.
- Çürükçül (Saprofit) Bakteriler: Ölmüş bitki ve hayvan artıklarını ayrıştırarak beslenirler. Doğadaki madde döngüsünün en önemli aktörleridir.
- Ortak Yaşam (Simbiyotik) Bakteriler: Başka bir canlı ile birlikte yaşar ve karşılıklı fayda sağlarlar. Örneğin, insan bağırsağındaki bazı bakteriler K vitamini sentezler.
Solunum Şekilleri
Bakteriler, enerji üretmek için farklı solunum tiplerini kullanır:
- Obligat (Zorunlu) Aeroblar: Yaşamak için mutlaka oksijene ihtiyaç duyarlar.
- Obligat (Zorunlu) Anaeroblar: Oksijenin olduğu ortamda yaşayamazlar. Oksijensiz solunum (fermantasyon) yaparlar.
- Fakültatif Anaeroblar: Normalde oksijenli solunum yaparlar ancak oksijen olmadığında oksijensiz solunuma geçebilirler.
Bakteri Hücresinin Yapısı
Bakteri hücresi temel olarak şu kısımlardan oluşur:
- Hücre Duvarı: Hücreye şeklini verir ve onu dış etkenlerden korur. Yapısındaki peptidoglikan maddesi, bitki hücre duvarından farklıdır.
- Hücre Zarı: Seçici geçirgen yapıdadır ve madde alışverişini kontrol eder.
- Ribozom: Protein sentezinin yapıldığı organeldir.
- DNA: Halkasal yapıda, sitoplazma içinde bulunur.
- Kapsül: Bazı bakterilerde bulunan, koruma sağlayan yapışkan bir tabakadır. Bakterinin hastalık yapıcı (patojen) özelliğini artırır.
- Kamçı: Hareketi sağlar.
Bakterilerin Önemi
- Doğadaki azot, karbon ve kükürt döngülerinde hayati rol oynarlar.
- Çürükçül bakteriler sayesinde organik atıklar ayrışır ve toprağa karışır.
- Endüstride yoğurt, peynir, sirke, turşu gibi ürünlerin yapımında kullanılırlar.
- Bazı bakteriler, antibiyotik üretiminde kullanılır.
- Genetik mühendisliği çalışmalarında, istenen genleri taşımak için "plazmit" adı verilen halkasal DNA'ları kullanılır.
- İnsan ve hayvanlarda hastalıklara neden olurlar (kolera, zatürre, veba gibi).
