Basit sözcük nedir

Question

Basit sözcüğün tanımını biliyorum ama kafamı karıştıran bazı örnekler var. Mesela "evler" kelimesi türemiş mi yoksa basit mi? Ek almış gibi görünen ama kök halinde olan kelimelerde zorlanıyorum.

Answer 1

📚 Basit Sözcük Nedir?

Dilimizdeki sözcükler, yapı bakımından üçe ayrılır: Basit Sözcükler, Türemiş Sözcükler ve Birleşik Sözcükler. Bu dersimizde bunlardan en temel olanını, yani basit sözcükleri öğreneceğiz.

🎯 Tanımı

Basit sözcük, herhangi bir yapım eki almamış ve başka bir sözcükle birleşmemiş olan sözcüklerdir. Yani kök halinde bulunan, daha küçük parçalara ayrılamayan sözcüklerdir.

💡 Bir sözcüğün basit olup olmadığını anlamak için şu soruyu sorarız: "Bu sözcük, daha küçük anlamlı parçalara ayrılabilir mi?" Cevap "hayır" ise, o sözcük basittir.

🌿 Örneklerle Açıklama

Aşağıdaki listede basit sözcüklere örnekler verilmiştir:

• 🔹 Ev → "ev" köküdür. "-li" gibi bir ek alsaydı "evli" olurdu ve türemiş olurdu.
• 🔹 Göz → Yalın haldedir. "-lük" eki eklenirse "gözlük" (türemiş sözcük) olur.
• 🔹 Kitap → Hiç ek almamış, kök durumunda.
• 🔹 Güzel → Bir isim veya sıfat olabilir, ancak yapım eki almamıştır.
• 🔹 Koş → Bir fiil köküdür. "-tu" eki eklenirse "koştu" (çekimli fiil) olur, ancak bu onun basit olduğu gerçeğini değiştirmez.

⚠️ Önemli Uyarılar

• ✅ Çekim Eki Almış Sözcükler: Bir sözcük sadece çekim eki almışsa hala basit sayılır. Çekim ekleri (çoğul eki, hal eki, iyelik eki, kip eki) sözcüğün anlamını değiştirmez, sadece cümledeki görevini belirler.

Örnek: "Ev" basittir. "Eve" (yönelme hal eki), "Evler" (çoğul eki) veya "Evim" (iyelik eki) aldığında da hala basit sözcük olarak kabul edilir. Çünkü bu ekler yapım eki değil, çekim ekidir.

• ❌ Yapım Eki Almış Sözcükler: Bir sözcük yapım eki aldığı anda artık basit olmaktan çıkar ve türemiş sözcük olur.

Örnek: "Göz" basittir. Ancak "-cü" yapım eki eklenip "gözcü" olduğunda, bu yeni bir meslek ismi türetmiş olur ve sözcük artık türemiştir.

• ❌ Birleşik Sözcükler: İki ayrı sözcüğün bir araya gelip kaynaşmasıyla oluşan sözcükler basit değildir.

Örnek: "Hanımeli" (birleşik isim), "Biçerdöver" (birleşik isim) basit sözcük değildir.

🧠 Kısa Bir Özet

• 📌 Yapım eki almamış sözcükler basittir.
• 📌 Çekim eki almış sözcükler hala basit olabilir.
• 📌 Başka bir sözcükle birleşmemiş olmalıdır.

💎 Altın Kural: Bir sözcüğün kökünü bul. O köke bir yapım eki eklenip eklenmediğine bak. Eklenmemişse, o sözcük basittir!