Birleşik Zamanlı Fiil Nedir?
Birleşik zamanlı fiil, birden fazla kip eki almış fiillere denir. Basit zamanlı bir fiile, bir hikâye, rivayet veya koşul eki getirilerek oluşturulur. Bu sayede fiilin anlamı zaman ve olasılık bakımından zenginleşir.
Birleşik Zamanlar Nasıl Oluşur?
Birleşik zamanlı fiiller iki aşamada oluşur:
- Fiil, önce basit bir zaman eki alır (örneğin, şimdiki zaman, gelecek zaman, geniş zaman veya geçmiş zaman).
- Daha sonra bu fiile -di (hikâye), -miş (rivayet) veya -se (koşul) eklerinden biri eklenir.
Birleşik Zaman Çeşitleri
1. Hikâye Birleşik Zamanı
Basit zamanlı fiillere -di eki getirilerek yapılır. Geçmişte yaşanmış bir olayı kesin bir şekilde anlatmak için kullanılır.
- Örnek: "Geliyordu" (Şimdiki zamanın hikâyesi)
Açıklama: "Geliyor" (şimdiki zaman) + "-du" (hikâye eki) = Geçmişte devam eden bir eylemi anlatır.
- Gel-ecek-ti (Gelecek zamanın hikâyesi) → Gelecekte yapılması planlanan bir eylemin gerçekleşmediğini belirtir.
- Sever-di (Geniş zamanın hikâyesi) → Eskiden alışkanlık halinde yapılan bir eylemi anlatır.
2. Rivayet Birleşik Zamanı
Basit zamanlı fiillere -miş eki getirilerek yapılır. Anlatılan eylemin başkasından duyulduğunu, sonradan fark edildiğini veya tahmin edildiğini ifade eder.
- Örnek: "Geliyormuş" (Şimdiki zamanın rivayeti)
Açıklama: "Geliyor" (şimdiki zaman) + "-muş" (rivayet eki) = Onun geldiğini başkasından duyduğunu ifade eder.
- Gel-ecek-miş (Gelecek zamanın rivayeti) → Onun geleceğini başkasından duyduğunu belirtir.
- Sever-miş (Geniş zamanın rivayeti) → Onun sevdiğini başkasından duyduğunu ifade eder.
3. Koşul Birleşik Zamanı
Basit zamanlı fiillere -se eki getirilerek yapılır. Eylemin gerçekleşmesinin bir koşula bağlı olduğunu gösterir.
- Örnek: "Geliyorsa" (Şimdiki zamanın koşulu)
Açıklama: "Geliyor" (şimdiki zaman) + "-sa" (koşul eki) = "Eğer geliyorsa" anlamı katıp bir şarta bağlar.
- Gel-ecek-se (Gelecek zamanın koşulu) → "Eğer gelecekse" anlamındadır.
- Sever-se (Geniş zamanın koşulu) → "Eğer severse" anlamındadır.
Önemli Uyarılar
- Duyulan geçmiş zaman (-miş) ile rivayet birleşik zamanı karıştırılmamalıdır. Örneğin, "gelmiş" fiili basit zamanlıdır (duyulan geçmiş zaman). "Geliyormuş" ise birleşik zamanlıdır (şimdiki zamanın rivayeti).
- Emir kipinin birleşik zamanı yoktur.
- Gereklilik kipinin birleşik zamanı, genellikle "yapmalıydı" (hikâye) veya "yapmalıymış" (rivayet) şeklinde olur.
Birleşik zamanlı fiiller, Türkçede anlam incelikleri yaratmak için çok önemli bir yere sahiptir. Bir fiilin hangi birleşik zamanda olduğunu anlamak için, fiilin üzerinde kaç tane kip eki olduğuna ve bu eklerin ne anlama geldiğine bakmak gerekir.
