Cüz-i irade, İslam inancında insana verilmiş sınırlı ve özgür seçim yeteneği anlamına gelir. "Cüz" kelimesi Arapçada "parça, kısım" demektir. "İrade" ise "istemek, tercih etmek" anlamındadır. Yani cüz-i irade, Allah'ın mutlak iradesinden bir parça olarak insana bahşedilmiş özgür seçim gücüdür.
İslam inancına göre, insan yaptığı işlerden sorumludur. Bu sorumluluğun temel dayanağı da cüz-i iradedir. Eğer insanın seçme özgürlüğü olmasaydı, yaptıklarından dolayı sorumlu tutulması ve ahirette hesap vermesi adil olmazdı.
Bu konu, İslam'ın kader inancıyla yakından ilişkilidir. Kader, Allah'ın olacak her şeyi önceden bilmesi ve takdir etmesidir. Cüz-i irade ise, bu kader çerçevesi içinde insana tanınan bir hareket alanıdır. Yani:
Basit bir benzetmeyle; bir öğretmen, çok iyi bir öğrencisinin sınavdan 100 alacağını bilir. Öğrenci sınava girer ve 100 alır. Öğretmenin bilgisi, öğrencinin çalışıp 100 alma eylemini etkilemez veya ortadan kaldırmaz. Aynı şekilde, Allah'ın bilgisi de insanın iradesini ve seçimlerini iptal etmez.
💡 Örnek: Bir insan "Su içmek istiyorum" der (cüz-i irade). İradesini bu yönde kullanır ve bardağa uzanır. Ancak suyun insanın vücuduna fayda vermesini, onu susuzluğunu gidermesini sağlayan asıl kudret, Allah'ın külli iradesi ve yaratmasıdır.
