Edebi akımlar, belirli bir tarihsel dönemde, sanatçıların ortak bir dünya görüşü, sanat anlayışı ve estetik kaygı etrafında birleşmeleriyle oluşan sistemli anlayışlardır. AYT Edebiyat sınavında bu konu, eser-yazar-akım eşleştirmeleri bağlamında sıklıkla karşımıza çıkar.
🔍 Akıl ve Sağduyu: Akıl, en önemli ölçüttür. Duygu ve coşkular akıl ile kontrol edilir.
🏛️ Antik Yunan ve Latin Kaynaklıdır: Bu dönemin sanat ve mitolojisi ana esin kaynağıdır.
✍️ Dil ve Üslup Mükemmeldir: Dil, seçkin ve kusursuz olmalıdır. Sıradan sözcükler ve halk deyimleri kullanılmaz.
👤 Tip Ön Plandadır: Karakterler değil, tipler (cimri, kıskanç, dürüst) işlenir. Bireyin psikolojik derinliğine inilmez.
🎯 Üç Birlik Kuralı: Tiyatro eserlerinde olay, zaman ve mekân birliği kuralına sıkı sıkıya bağlı kalınır.
Önemli Temsilcileri:
💔 Duygular ve Coşku: Klasisizme bir tepkidir. Akıl yerine duygu, sağduyu yerine coşku ön plandadır.
🌄 Doğa ve Birey: Doğa, bir sığınak olarak görülür ve betimlemelerde sıkça kullanılır. Bireyin iç dünyası, acıları, özlemleri işlenir.
🏴 Toplumsal Eşitsizliklere Karşı Çıkış: Sınıf farklılıkları, kölelik gibi toplumsal sorunlar eleştirilir.
🌙 Hüzün ve Melankoli: Eserlerde "Weltschmerz" (dünya acısı) olarak adlandırılan bir karamsarlık hakimdir.
Önemli Temsilcileri:
🔬 Gözlem ve Gerçeklik: Romantizme tepki olarak doğmuştur. Sanatçı, bir bilim insanı gibi tarafsız gözlem yapar ve gerçeği olduğu gibi yansıtır.
👁️ Nesnellik: Yazar, kendi duygu ve yorumlarını esere katmaz.
🏙️ Günlük Yaşam ve Sıradan İnsan: Konularını soylu kesimden değil, günlük, sıradan insanların yaşamından seçer.
✍️ Betimlemeler Detaylıdır: Mekân ve karakter betimlemeleri ayrıntılı ve nesneldir.
Önemli Temsilcileri:
🧬 Realizmin Bilimsel Hali: Realizmden daha ileri giderek, edebiyatı bilimsel bir temele oturtmaya çalışır. Determinizm (gerekircilik) ilkesi esastır.
🧫 İnsan, Çevresinin ve Kalıtımının Ürünüdür: Karakterler, soyaçekim (ırsiyet) ve çevre faktörleriyle şekillenir. İnsan, içgüdüleriyle hareket eden bir varlık olarak ele alınır.
📈 Deney Yöntemi: Yazar, toplumu bir laboratuvar, insanı da denek olarak görür.
⚠️ Çirkin ve Bayağı Gerçekler: Toplumun en sıradan, hatta çirkin sayılabilecek yönleri çekinmeden anlatılır.
Önemli Temsilcileri:
🗿 Sanat, Sanat İçindir: Romantik şiirin aşırı duygusallığına ve toplumsal kaygılarına bir tepkidir. Şiir, hiçbir ahlaki veya toplumsal amaca hizmet etmez.
✂️ Biçim Mükemmelliği: Şiirde biçim, uyak, ölçü ve söyleyiş kusursuz olmalıdır.
🏺 Nesnellik ve Betimleme: Duygu değil, dış dünyadaki "güzel" nesneler, heykeller, tarihi olaylar nesnel bir dille betimlenir.
Önemli Temsilcileri:
🔮 Anlam Kapalılığı ve Semboller: Gerçeği olduğu gibi anlatmak yerine, onu "semboller" aracılığıyla sezdirme amacı güder.
🎼 Şiirde Müzik: Şiirde anlamdan çok, "musiki" değeri önemlidir. Sözcüklerin anlamı kadar, çağrışım gücü ve ahengi de ön plandadır.
🌫️ İçsel ve Bireysel: Şair, kendi iç dünyasına, rüyalara, bilinçaltına yönelir.
Önemli Temsilcileri:
🦋 Bilinçaltının Gerçekliği: Akıl ve mantığın denetimindeki gerçekliği reddeder. Asıl gerçeklik, bilinçaltının sınırsız dünyasıdır.
✍️ Otomatik Yazı: Aklın denetimi olmadan, hiçbir estetik veya ahlaki kaygı gütmeden, bilinçaltının geldiği gibi yazıya dökülmesidir.
🖼️ Rüya ve Halüsinasyon: Eserlerde rüya görüntüleri, çağrışımlar ve alışılmadık imgeler kullanılır.
Önemli Temsilcileri:
🚀 Gelecek ve Hız: Geçmişin tüm sanat değerlerini reddeder. Makineyi, hızı, dinamizmi ve savaşı yüceltir.
🏭 Şehir ve Endüstri: Modern şehir yaşamı, fabrikalar, uçaklar, otomobiller sanatın konusudur.
📝 Geleneksel Dil Kurallarının Reddi: Şiirde noktalama işaretleri kaldırılabilir, sözcükler özgürce kullanılabilir.
Önemli Temsilcileri:
