Edimsel koşullanma, B.F. Skinner tarafından sistematik hale getirilen ve bir davranışın, onu izleyen sonuçlara göre şekillendiği öğrenme sürecidir. Klasik koşullanmadan temel farkı, organizmanın aktif olarak çevreyi manipüle etmesi ve bu edimlerin sonuçlarından öğrenmesidir. Bu notta, edimsel koşullanmanın temel kavramlarını öğreneceksiniz.
Organizmanın çevresinde bir etki yaratan, sonuçları tarafından kontrol edilen isteyerek yapılan davranışlardır. Örneğin, bir düğmeye basmak, bir kolu çekmek, söz almak için parmak kaldırmak.
Bir davranışın gelecekte tekrarlanma olasılığını artıran uyaranlardır. İkiye ayrılır:
Bir davranışın gelecekte tekrarlanma olasılığını azaltan uyaranlardır. İkiye ayrılır:
Pekiştireçlerin davranışa ne sıklıkla ve hangi düzende verildiğini belirleyen kurallardır. Davranışın öğrenilme hızı, kalıcılığı ve sönmeye direnci üzerinde kritik etkileri vardır.
Belirli sayıda davranıştan sonra pekiştirme yapılır. (Örn: Her 10 kutu kapak getirene ödül). Formül olarak ifade edersek: Pekiştirme, her \(n\) davranıştan sonra yapılır. Hızlı tepki oranı oluşturur, ancak pekiştirme kesilince hızla söner.
Ortalama bir davranış sayısından sonra, öngörülemeyen sayılarda pekiştirme yapılır. (Örn: Kumar makineleri, balık tutma). En yüksek ve en dirençli tepki oranını oluşturur.
Belirli bir süre geçtikten sonra ilk gösterilen davranış pekiştirilir. (Örn: Maaş ödemesi, haftalık sınavlar). Zaman yaklaştıkça tepki oranı artar, pekiştirmeden hemen sonra düşer.
Ortalama bir süre geçtikten sonra, öngörülemeyen zamanlarda davranış pekiştirilir. (Örn: Ani sürpriz sınavlar, beklenmedik denetimler). Yavaş ama istikrarlı ve sönmeye dirençli tepki oranı sağlar.
Hedef davranışa giderek daha çok benzeyen davranışların pekiştirilmesi yoluyla yeni ve karmaşık davranışların öğretilmesi. (Örn: Bir farenin karmaşık bir labirentte ilerlemesinin öğretilmesi).
Pekiştirilmeyen bir davranışın zamanla sıklığının ve gücünün azalması. (Örn: Artık para atılmayan bir otomatın kolunun çekilmeyi bırakılması).
Söndürülmüş bir davranışın, bir süre sonra hiçbir pekiştirme olmadan tekrar ortaya çıkması.
Edimsel koşullanma, davranışlarımızın büyük ölçüde onların sonuçları tarafından şekillendirildiği güçlü bir öğrenme kuramıdır. Pekiştireç ve ceza kavramlarını, bunların türlerini ve uygulama tarifelerini anlamak, sadece psikolojiyi değil, eğitim, yönetim, pazarlama ve kişisel gelişim gibi birçok alanı anlamlandırmamızı sağlar. Unutmayın: Davranış, sonuçları tarafından kontrol edilir.
